* Từ những câu đối vắn dài …
Ngày xưa người ta sử dụng câu đối trong sinh hoạt rất đa dạng rộng rãi, như mừng tân gia, cưới xin, khao vọng, thăng quan nhậm chức. Người có học thì tự soạn thảo, người ít học thì xin chữ của các bậc đại khoa, các thi nhân tài tú. Kể cả khi đã đậy nắp quan tài, người ta cũng dùng câu đối phúng viếng, bày tỏ lòng mình với người khuất núi. Ngày nay các nhà báo, nhà văn vẫn dùng câu đối để ca ngợi đất nước quê hương, miêu tả hoạt động muôn mặt trong đời sống, cũng có khi châm biếm đả kích thói hư, tật xấu trong xã hội, nhằm xây dượng một đời sống tốt đẹp hơn. Điều thú vị là chỉ bằng hai vế với số lượng chữ ít, nhưng câu đối vẫn có thể diển tả được nội dung phong phú, sinh động.
Từ nhỏ tôi sang nhà hàng xóm chơi, thấy người ta treo đôi câu đối ngay trước ban thờ. Trên cao là ảnh gia tiên, hai cột cái hai bên là đôi câu đối này.
* Tổ quốc hoà bình
* Gia đình hạnh phúc.
Đó là những năm sau ngày hoà bình, miền Bắc được giải phóng. Câu đối vỏn vẹn cả thảy có 8 chữ, mỗi vế bốn chữ, đối nhau rất chỉnh, mà ý tứ rất gọn ghẽ sâu sắc. Tổ quốc và Gia đình, Hoà bình và Hạnh phúc, từng cặp một đối nhau chan chát mà không khiên cưỡng. Thú nhất là âm điệu, vần bằng vần trắc đan xen nhau đố ai có thể bắt bẻ. Điều hay nữa là câu đối này rất đối xứng giữa cái chung là Tổ quốc, với cái riêng là Gia đình. Giang sơn đất nước có hoà bình, sạch bóng quân thù thì gia đình mới có hạnh phúc.
Đến mấy chục năm sau, tôi bất ngờ đọc đôi câu đối của viên quan triều Nguyễn và càng thú vị.
Nguyễn Công Trứ là một danh sĩ đời vua Tự Đức, tự Tôn Chất, hiệu Ngộ Trai, biệt hiệu Hy Văn. Ông sinh năm Mậu Tuất - 1778, quê Nghi Xuân, Hà Tĩnh, mất năm Mậu Ngọ - 1858. Ông chỉ đỗ cử nhân từng làm tri huyện Đường Hào, rồi qua nhiều chức vụ: Lang trung bộ Lại, Tư nghiệp Quốc tử giám, Hiệp trấn Thanh Hoá, Thị Lang bộ Hình, rồi có khi làm đến Tổng đốc Hải An, rồi Tả đô ngự sử Viện đô sát, lại có khi cầm quân đánh giặc. Đời ông lúc lên lúc xuống, thậm chí bị tuyên án “Trảm giam hậu” vì không thi hành chỉ dụ của triều đình. Nhưng công lao to lớn hơn là chỉ huy chúng dân khẩn hoang lập ra hai huyện Kim Sơn và Tiền Hải…Tuy làm quan, nhưng có tâm hồn phóng khoáng, thích văn chương ca hát, soạn lời ca cho đào nương hát ca trù .
Tính ra cuộc đời ông làm quan 28 năm, cả thảy 5 lần bị giáng chức và cách chức. Ông có 13 người vợ, 26 người con vừa trai và gái, hết lòng vì dân, mà cuộc đời thăng trầm lận đận. Để tổng kết cuộc đời, ông tự làm một đôi câu đối có tới 132 chữ hai vế, nhưng đầy đủ cả vinh quang và lận đận, vẫn khúc chiết, hàm súc. Câu đối như sau:
+ Cũng may thay công đăng hoả có là bao, theo đòi nhờ phận lại nhờ duyên, quan trong năm bảy thứ, quan ngoài tám chín phen, nào cờ nào quạt, nào mão nào đai, nào hèo hoa gươm bạc, nào võng tía dù xanh, mặt tài tình trong hội kiếm cung, khắp trời nam bể bắc cũng tung hoành, mùi thế trải qua ngần ấy đủ.
+ Thôi quyết hẳn cuộc phong trần chi nữa tá, ngất ngưởng chẳng tiên mà chẳng tục, hầu gái một vài cô, hầu trai năm bẩy cậu, này cờ này kiệu, này rượu này thơ, này đàn ngọt hát hay, này chè chuyên chén mẫu, tay thao lược ngoài vòng cương toả, lấy gió mát trăng trong làm tri thức, tuổi trời ít nữa ấy là hơn.
* …Và vế thách đối 80 năm nay còn bỏ ngỏ?
Thời kỳ nhà văn Nhất Linh làm báo Phong Hóa (1932), sau thành lập Tự Lực văn đoàn (TLVĐ), rồi lại ra thêm tờ báo Ngày Nay, không khí văn chương ở nước ta rất khởi sắc.
Giai đoạn đầu Tòa soạn phải đi in thuê ở nhà in khác .
Do sự nghiệp kinh doanh tiến triển, năm 1938 TLVĐ mua được nhà in riêng. Sự kiện này được công bố lên mặt báo cho bạn đọc biết, bằng một hình thức thách đối rất hóc búa
Tòa soạn ra vế thách như sau: Ngày Nay ngày nay in nhà in nhà.
Tám con chữ, được lặp lại từng đôi một, bốn lần. Đọc vế ra nghe rối như canh hẹ, nhưng bình tâm thì nghĩa của nó chỉ là một thông báo tin vui: Báo Ngày Nay trước phải đi in thuê, đến bây giờ in ấn ngay ở nhà in của nhà mình.
Hình như đến bây giờ, sau 80 năm chưa có ai đối lại.!./.
Bài của Khúc Hà Linh
Đăng trên Tạp chí Khoa học và Công nghệ Hải Dương số 1 ra tháng 2/2019
