Trên địa bàn tỉnh Hải Dương người dưới 18 tuổi đang có xu hướng gia tăng và diễn biến phức tạp. Từ 01/10/2016 đến 30/9/2021 Tòa án hai cấp tỉnh Hải Dương giải quyết, xét xử 114 vụ với 188 bị can, bị cáo là người dưới 18 tuổi phạm tội. Nhóm tội phạm mà người dưới 18 tuổi thực hiện có tỷ lệ cao gồm: nhóm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự nhân phẩm con người, nhóm tội xâm phạm sở hữu và nhóm tội xâm phạm trật tự, an toàn xã hội… Tình trạng người chưa đủ 18 tuổi nghiện ma túy và các chất kích thích khác thực hiện hành vi phạm tội nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng, tham gia các vụ phạm tội kiểu băng nhóm có chiều hướng gia tăng.
Năm 2022 - 2023, Tòa án nhân dân tỉnh Hải Dươngđã thực hiện đề tài “Nghiên cứu thực trạng và giải pháp phòng ngừa, hạn chế người dưới 18 tuổi phạm tội trên địa bàn tỉnh Hải Dương” nhằm đánh giá thực trạng tình hình người dưới 18 tuổi phạm tội trên địa bàn tỉnh Hải Dương và đề xuất các giải pháp phòng ngừa, hạn chế người dưới 18 tuổi phạm tội trên địa bàn tỉnh Hải Dương.
Từ thực trạng tình hình phạm tội hiện nay, đề tài đã xác định những nội dung cần bổ sung nghiên cứu, cụ thể: Thứ nhất, nghiên cứu một số vấn đề lý luận về người dưới 18 tuổi, người dưới 18 tuổi phạm tội; thứ hai, trên cơ sở tổng hợp kết quả nghiên cứu của các công trình liên quan đã được công bố, kết hợp với kết quả khảo sát thực trạng trên địa bàn tỉnh Hải Dương, các thông tin thu thập được thông qua phỏng vấn các chuyên gia và các đối tượng khác, đề tài cần xác định được thực trạng người dưới 18 tuổi phạm tội trên địa bàn trong giai đoạn nghiên cứu của đề tài; chỉ ra được nguyên nhân, điều kiện người dưới 18 tuổi phạm tội gắn với những đặc điểm văn hóa, xã hội của tỉnh Hải Dương; những khó khăn vướng mắc trong quá trình xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội; thứ ba, trên cơ sở xác định được thực trạng, nguyên nhân, đề tài cần chỉ ra các giải pháp để phòng ngừa, hạn chế người dưới 18 tuổi phạm tội trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong thời gian tới.
Đề tài đã nghiên cứu cơ sở lý luận về người dưới 18 tuổi phạm tội; Khảo sát bằng 03 mẫu phiếu khảo sát với tổng số 5.850 phiếu khảo sát đối với 03 nhóm đối tượng. Đã tiến hành phỏng vấn các chuyên gia trong lĩnh vực pháp luật; phỏng vấn phụ huynh có con dưới 18 tuổi phạm tội để tìm hiểu nguyên nhân, điều kiện phạm tội của trẻ. Phỏng vấn một số đối tượng là người dưới 18 tuổi đang học tập tại Cơ sở cai nghiện ma túy tỉnh Hải Dương để xác định nguyên nhân nghiện ma túy, sa vào tệ nạn xã hội và bỏ học ngang chừng...
Sau gần 2 năm nghiên cứu, đề tài đã tập trung nghiên cứu nhóm tội phạm mà người dưới 18 tuổi thực hiện thường là nhóm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự nhân phẩm con người, nhóm tội xâm phạm sở hữu và nhóm tội xâm phạm trật tự, an toàn xã hội… Tình trạng người chưa đủ 18 tuổi nghiện ma túy và các chất kích thích khác thực hiện hành vi phạm tội nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng, tham gia các vụ phạm tội kiểu băng nhóm có chiều hướng gia tăng. Cùng với sự phát triển của kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong những năm qua, người phạm tội có xu hướng trẻ hóa, người dưới 18 tuổi phạm tội có xu hướng tăng về mức độ, tính chất nguy hiểm.
Về nguyên nhân tội phạm đối với người dưới 18 tuổi do: Việc quản lý, giáo dục nói chung, phổ biến, giáo dục nâng cao nhận thức pháp luật cho người dưới 18 tuổi nói riêng của gia đình, nhà trường, các đoàn thể và chính quyền địa phương còn hạn chế; thiếu môi trường, mô hình cho thanh niên học tập, rèn luyện, khởi nghiệp, tình hình tệ nạn xã hội còn phức tạp; sự phối hợp giữa gia đình, nhà trường, các cơ quan tổ chức có chức năng quản lý, giáo dục thanh thiếu niên và các cơ quan, nhìn nhận, đánh giá của xã hội về người dưới 18 tuổi phạm tội còn chưa thống nhất và trong xử lý còn thiên về trừng trị, răn đe mà chưa quan tâm đúng mức đến giải quyết nguyên nhân kinh tế - xã hội sâu xa dẫn đến vi phạm và phòng ngừa tái phạm; quy định của pháp luật về người dưới 18 tuổi nói chung, tư pháp người dưới 18 tuổi nói riêng còn nhiều hạn chế, thiếu sót, có điểm chưa phù hợp với chuẩn mực và xu hướng quy định của quốc tế.
Trên cơ sở phân tích nguyên nhân và dưới góc độ phương pháp tiếp cận quyền con người trong việc phòng ngừa, hạn chế và xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội là để đảm bảo quyền con người nói chung và quyền của người dưới 18 tuổi nói riêng khi tham gia các quan hệ xã hội và các quan hệ tố tụng; các giải pháp phòng ngừa, hạn chế người dưới 18 tuổi phạm tội phải trên cơ sở lấy các nguyên tắc và tiêu chuẩn quốc tế về quyền con người nói chung, quyền của người dưới 18 tuổi nói riêng làm định hướng; trên cơ sở làm rõ thực trạng người dưới 18 tuổi phạm tội trên địa bàn.
Nhóm tội phạm dưới 18 tuổi thực hiện thường là tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự nhân phẩm con người, nhóm tội xâm phạm sở hữu và nhóm tội xâm phạm trật tự, an toàn xã hội… Tình trạng người chưa đủ 18 tuổi nghiện ma túy và các chất kích thích khác thực hiện hành vi phạm tội nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng, tham gia các vụ phạm tội kiểu băng nhóm có chiều hướng gia tăng. Cùng với sự phát triển của kinh tế, xã hội trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong những năm qua, người phạm tội có xu hướng trẻ hóa, người dưới 18 tuổi phạm tội có xu hướng tăng về mức độ, tính chất nguy hiểm.
Trên cơ sở nghiên cứu tình hình người dưới 18 tuổi phạm tội trên địa bàn tỉnh Hải Dương đề tài đã đưa ra ba nhóm giải pháp. (1) Nhóm giải pháp về xây dựng, tổ chức thực hiện chủ trương, chính sách kinh tế - xã hội, hoàn thiện pháp luật. (2) Nhóm giải pháp về giáo dục nâng cao nhận thức pháp luật cho thanh thiếu niên; tăng cường sự phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong việc quản lý thanh thiếu niên. (3) Nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả công tác xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội phù hợp với xu hướng thông lệ quốc tế và chính sách hình sự mới được điều chỉnh của Nhà nước đối với người dưới 18 tuổi phạm tội.
Tuy nhiên, về lâu dài để phòng ngừa, hạn chế người dưới 18 tuổi phạm tội cần phải tập trung: Hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ về tư pháp người dưới 18 tuổi; phát triển kinh tế, xã hội, tạo việc làm nâng cao thu nhập, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, tạo môi trường lành mạnh cho người dưới 18 tuổi phát triển, hoàn thiện nhân cách; tăng cường quản lý, giáo dục kiến thức, giáo dục pháp luật, giáo dục kỹ năng sống cho người dưới 18 tuổi; nâng cao hiệu quả xử lý và tái hòa nhập cộng đồng cho người dưới 18 tuổi phạm tội để đảm bảo quyền của họ. Việc thực hiện đồng bộ các giải pháp nêu trên sẽ kéo giảm số vụ và số người dưới 18 tuổi phạm tội góp phần ổn định tình hình trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tạo động lực cho địa phương phát triển.
Qua kết quả nghiên cứu bước đầu về đánh giá thực trạng, xác định các nguyên nhân người dưới 18 tuổi phạm tội và đề xuấtcác nhóm giải pháp nhằm hạn chế người dưới 18 tuổi phạm tội trên địa bàn tỉnh nhằm góp phần “Phát huy các giá trị văn hóa và chăm lo xây dựng con người xứ Đông -Hải Dương phát triển toàn diện, trọng tâm là bồi dưỡng về tinh thần yêu nước, lòng tự tôn dân tộc, khát vọng phát triển, đạo đức, lối sống và nhân cách, trách nhiệm xã hội; về trí tuệ; về thể lực cho thanh niên”.
Bài của Bùi Phương Trà
Đăng trên Bản tin Khoa học và Công nghệ Hải Dương số 3 ra tháng 7 năm 2023
