Vì sao doanh nghiệp vừa và nhỏ không có khả năng đầu tư KHCN?

Hiện có hai chương trình quốc gia về KHCN liên quan đặc biệt đến doanh nghiệp: Chương trình đổi mới công nghệ quốc gia và chương trình nâng cao năng suất chất lượng của hàng hóa doanh nghiệp Việt Nam đến năm 2020.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Quân cho biết: "Hiện đã có các doanh nghiệp đầu tư cho KHCN. Chẳng hạn như năm 2013, lợi nhuận trước thuế của Tập đoàn Viễn Thông quân đội (Viettel) khoảng 1 tỉ đô la Mỹ, và Viettel đã dành khoảng 100 triệu đô la Mỹ cho quỹ KHCN của tập đoàn. Tập đoàn dầu khí quốc gia Việt Nam cũng có khoản tiền xấp xỉ vậy. Chỉ với hai tập đoàn này thì số tiền nghiên cứu KHCN đã gấp rưỡi số tiền từ ngân sách nhà nước thực chi cho nghiên cứu."

Một số doanh nghiệp khác đạt doanh thu cao nhờ đổi mới khoa học công nghệ như Rạng Đông. Để thúc đẩy cho quá trình đổi mới, Ban lãnh đạo công ty Rạng Đông đã dành 20% lợi nhuận trước thuế hàng năm đầu tư đổi mới công nghệ, trang thiết bị và dây chuyền sản xuất, tăng cường liên kết với các nhà khoa học để nghiên cứu tạo ra các sản phẩm ưu việt… 

Tuy nhiên, trên thực tế, số doanh nghiệp chú trọng đầu tư cho KHCN hiện tại không nhiều. Việc đổi mới công nghệ của các DN còn diễn ra chậm chạp. Theo báo cáo của Cục Ứng dụng và Phát triển công nghệ, Bộ KH&CN, hiện Việt Nam đầu tư cho nghiên cứu và phát triển khoảng 0,7% GDP (tương đương khoảng 700 triệu USD), trong đó từ Chính phủ chiếm 70%, doanh nghiệp chỉ chiếm 30%. Thực tế này cho thấy, mục tiêu đến năm 2020 đầu tư cho KHCN chiếm 2% GDP quốc gia, trong đó 3/4 là đầu tư từ hệ thống DN rất khó thực hiện.

Trong khoảng 300.000 DN tại Việt Nam thì DN vừa và nhỏ chiếm số lượng lớn, lên đến 98% . Phần lớn các DN vừa và nhỏ vẫn sử dụng công nghệ tụt hậu so với mức trung bình của thế giới từ 2 đến 3 thế hệ. Khoảng 80- 90% máy móc và công nghệ sử dụng trong các DN của Việt Nam là nhập khẩu và 76% từ thập niên 1980- 1990; 75% máy móc và trang thiết bị đã hết khấu hao.

Việc có rất ít doanh nghiệp quan tâm đầu tư cho hoạt động đổi mới công nghệ đang là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến thị trường khoa học và công nghệ chậm phát triển, tốc độ đổi mới công nghệ và trình độ công nghệ trong các ngành, các lĩnh vực chưa được cải thiện. Do công nghệ lạc hậu nên mức lãng phí của Việt Nam cao từ 1,5 - 6 lần so với thế giới. Việc không áp dụng các tiến bộ KHCN vào sản xuất và quản lý khiến cho sức cạnh tranh của DN bị giảm sút.

Hiện các quốc gia trên thế giới đang hướng tới sự phát triển dựa trên kinh tế tri thức, công nghệ vì đây là nhân tố quyết định nâng cao năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng của sản phẩm, tăng cường năng lực cạnh tranh của các quốc gia. Ở các nước công nghiệp phát triển, phần của doanh nghiệp chiếm trên 60% tổng kinh phí đầu tư cho nghiên cứu khoa học công nghệ. Năm 2013 các doanh nghiệp chiếm 62% trong tổng đầu tư cho NC&PT ở Hoa Kỳ và khoảng 80% ở Nhật Bản.

Doanh nghiệp Việt ít cơ hội để tiếp xúc các quỹ đầu tư

Mặc dù Luật KHCN 2013 đã quy định, “DN phải dành kinh phí đầu tư nhằm đổi mới, nâng cao trình độ công nghệ, nâng cao năng suất, chất lượng, sức cạnh tranh của sản phẩm hàng hóa”. Thế nhưng, những quy định này tác động chưa nhiều tới DN do DN chưa nắm được đầy đủ thông tin. Thêm nữa, hầu hết các DN vẫn ở quy mô nhỏ và rất nhỏ với doanh thu chỉ vài tỷ đồng/năm chưa có đủ điều kiện để đầu tư cho KHCN.

Bộ KH&CN đã đề xuất đưa vào Nghị quyết Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI quan điểm buộc các doanh nghiệp nhà nước phải trích một tỷ lệ tối thiểu thu nhập thu nhập tính thuế hàng năm để thành lập Quỹ phát triển khoa học và công nghệ của doanh nghiệp. DN trích lập Quỹ Phát triển KHCN rất ít khi sử dụng hoặc không dám sử dụng nguồn quỹ này vì gặp nhiều vướng mắc.

Một số DN cho biết, việc sử dụng quỹ này giống như ngân sách nhà nước với thủ tục kiểm soát chi chặt chẽ, rất khó chủ động khi sử dụng quỹ. Thông tư 15/2011/TT-BTC về việc hướng dẫn thành lập, tổ chức, hoạt động, quản lý và sử dụng Quỹ phát triển KHCN của DN quy định, trong thời hạn 5 năm, kể từ năm kế tiếp năm trích lập, nếu không sử dụng hết 70%, DN phải quay trở lại đóng thuế cho khoản kinh phí đã trích lập. Đây cũng chính là nguyên nhân khiến nhiều DN còn ngại ngần trong việc trích lập Quỹ Phát triển KHCN.

Hơn nữa, mặc dù hiện tại có nhiều quỹ đầu tư tư nhân, quỹ đầu tư mạo hiểm cho doanh nghiệp phát triển KHCN trong nước và nước ngoài đang hoạt động tại Việt Nam. Thế nhưng, chưa có nhiều DN Việt Nam nhận được vốn đầu tư từ các quỹ này cho hoạt động KHCN. Vì các DN có ít cơ hội để tiếp xúc các quỹ đầu tư, không biết được đầu mối và không biết làm thế nào để các Quỹ đầu tư tư nhân biết được nhu cầu vốn của mình.

Trước tình hình trên, Bộ KH&CN đã xác định doanh nghiệp là trung tâm đổi mới công nghệ và có những giải pháp mạnh để các doanh nghiệp tập trung đầu tư cho đổi mới công nghệ, nâng cao năng suất, chất lượng và năng lực cạnh tranh của sản phẩm, hàng hóa.

Trước mắt, Chương trình đổi mới công nghệ quốc gia và chương trình nâng cao năng suất chất lượng của hàng hóa doanh nghiệp Việt Nam đến năm 2020 được kỳ vọng có thể thúc đẩy việc nghiên cứu KHCN của các doanh nghiệp vì hai chương trình này được xây dựng cụ thể rõ ràng. Mỗi chương trình đều có các chương trình thành phần và đã được giao cho các bộ ngành, các địa phương xây dựng. Mục tiêu đề ra là doanh nghiệp Việt Nam sẽ có tốc độ đổi mới công nghệ 20%/năm. Hay nói cách khác, sau 5 năm thì trình độ KHCN của các doanh nghiệp Việt Nam được đổi mới toàn diện, nâng lên một bước cao hơn, qua đó chúng ta rút ngắn được khoảng cách lạc hậu công nghệ với các nước khác.

                                                                                                      Theo: VietQ.vn