Diễn đàn Việt Nam - Nhật Bản lần thứ 12 về phát triển điện hạt nhân sau Hội nghị thượng đỉnh về Biến đổi khí hậu COP26

Tính đến nay đã có mười hai kỳ Diễn đàn được tổ chức thành công với các chủ đề khác nhau. Đặc biệt là từ năm 2021, do diễn biến phức tạp của dịch bệnh Covid-19, Diễn đàn Việt – Nhật đã phải tổ chức trực tuyến. Diễn đàn lần thứ 12 năm nay cũng được tổ chức theo hình thức trực tuyến, trong ba buổi sáng từ ngày 14-16/6/2022 tại ba đầu cầu chính (Viện NLNTVN tại Hà Nội, Viện Nghiên cứu hạt nhân tại Đà Lạt và Trụ sở chính của JINED tại Tokyo, Nhật Bản) với chủ đề “Phát triển điện hạt nhân sau Hội nghị thượng đỉnh về Biến đổi khí hậu COP26”. Tiếp theo diễn đàn năm 2021 lần thứ 11 về các công nghệ lò vừa và nhỏ, diễn đàn năm nay tập trung về các chủ đề nhằm hướng tới việc giảm khí thải nhà kính, trong đó chỉ ra rằng công nghệ điện hạt nhân là một trong những lựa chọn giúp giảm sự phát thải khí nhà kính. Sự thành công của Diễn đàn lần này khẳng định hơn nữa mối quan hệ hợp tác chiến lược, bền vững lâu dài và ổn định trong lĩnh vực công nghệ hạt nhân giữa Việt Nam và Nhật Bản.

Chủ đề của Diễn đàn liên quan đến công nghệ và kỹ lò phản ứng hạt nhân, tuy nhiên do tổ chức trực tuyến nên số lượng khách mời Diễn đàn năm nay gồm hơn 60 người, là các cá nhân đến từ các tổ chức của Việt Nam và Nhật Bản. Phía Việt Nam có các Lãnh đạo Viện NLNTVN; Lãnh đạo các đơn vị trực thuộc Viện NLNTVN như Viện Khoa học và Kỹ thuật hạt nhân, Trung tâm Đào tạo hạt nhân, Trung tâm Đánh giá không phá hủy và một số cán bộ nghiên cứu của Viện NLNTVN; các báo cáo viên và khách mời của các đơn vị quản lý như Cục An toàn bức xạ và Hạt nhân, Cục Năng lượng nguyên tử và Tập đoàn Điện lực Việt Nam; và các báo cáo viên và khách mời của các trường đại học như Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Khoa học Tự nhiên – Đại học Quốc gia Hà Nội. Phía Nhật Bản có sự tham dự của đại diện Đại sứ quán Nhật Bản; đại diện của JINED; các đại biểu và báo cáo viên tới từ Cơ quan Năng lượng nguyên tử Nhật Bản, Học viện Công nghệ Tokyo, Trung tâm hợp tác quốc tế (JICC), Viện nghiên cứu công nghiệp điện lực (CRIEPI), Đại học Kyoto, các tập đoàn như Toshiba, Hitachi, và Mitsubishi.

Phát biểu tại phiên Khai mạc, Ông Nobuta - Tham tán Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam - phụ trách về vấn đề hợp tác hạt nhân giữa Nhật Bản và Việt Nam đã nhấn mạnh tầm quan trọng trong quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và Nhật Bản qua chuyến thăm của Tân Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide tại Việt Nam, hội kiến với Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc. Đây chính là biểu tượng cho mối quan hệ hợp tác hữu nghị giữa Nhật Bản và Việt Nam. Nếu chúng ta nhìn lại quan hệ Việt Nam - Nhật Bản thì tháng 11 năm 2021, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã sang thăm Nhật Bản, tiếp theo đó là vào tháng 5, Thủ tướng Kishida đã sang thăm Việt Nam cho thấy quan hệ Việt Nam - Nhật Bản đang ở thời kỳ phát triển tốt đẹp. Việt Nam đã tuyên bố về mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050 tại Hội nghị COP 26 tại Glasgo Anh vào năm 2021. Để thực hiện mục tiêu này, hiện nay Việt Nam đang sửa đổi lại dự thảo Quy hoạch điện 8. Trong dự thảo Quy hoạch điện 8 này cũng có ý kiến cho rằng tiếp tục triển khai xem xét điện hạt nhân trong tương lai. Bộ trưởng Bộ Công thương mới đây cũng đã khẳng định lại về địa điểm dự kiến xây dựng nhà máy điện hạt nhân tại Ninh Thuận, là địa điểm thích hợp cho việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân, địa điểm này mới chỉ là tạm dừng chứ không phải là thu hồi hoàn toàn.  Qua những sự kiện trên, ông Nobuta cho rằng, kỳ vọng đối với nguồn năng lượng cơ sở là điện hạt nhân sẽ được quan tâm hơn trước. Ngoài ra, ông Nobuta cũng nhấn mạnh thêm rằng năm 2023 sẽ là một năm vô cùng quan trọng, là năm mà Việt Nam và Nhật Bản sẽ kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa 2 nước. Dịch bệnh Covid-19 đang dần được kiểm soát, việc đi lại giữa 2 nước dần được phục hồi. Ông mong rằng, thông qua Diễn đàn này, quan hệ hợp tác giữa 2 nước sẽ càng trở nên sâu sắc hơn.

Ông Toshiharu Sasaki, Giám đốc JINED mới nhận chức vào tháng 6 năm 2022 thay ông Shimizu đại diện cho đơn vị tổ chức phía Nhật Bản phát biểu khai mạc. Ông cũng đang là Phó Chủ tịch Hiệp hội các công ty điện lực bao gồm các thành viên là các công ty điện lực tại Nhật Bản. Ông cũng nhấn mạnh rằng chính phủ Nhật Bản, các công ty điện lực, các nhà chế tạo với JINED là đầu mối sẽ tiếp tục hỗ trợ cho Việt Nam trong phát triển điện hạt nhân. Thông qua ba ngày của Diễn đàn, ông chúc cho quan hệ hợp tác Việt Nam và Nhật Bản ngày càng sâu sắc hơn, chúc cho Diễn đàn sẽ có nhiều thông tin hữu ích cho sự phát triển điện hạt nhân tại Việt Nam trong tương lai. Cuối cùng, ông gửi lời chúc sức khỏe tới các đại biểu tham dự và chúc cho quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và Nhật Bản ngày càng phát triển.

Đại diện cho phía Việt Nam, TS. Trần Chí Thành – Viện trưởng Viện NLNTVN, đã chào mừng toàn thể các đại biểu tới tham dự Diễn đàn Việt – Nhật lần thứ 12. Viện trưởng nhấn mạnh rằng Diễn đàn này là một trong các sự kiện lớn và quan trọng của Viện NLNTVN trong việc duy trì và phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực công nghệ hạt nhân trong nhiều năm qua, đã đạt được nhiều thành tựu và trở thành một lĩnh vực quan trọng đóng góp vào sự phát triển kinh tế – xã hội của Việt Nam. Diễn đàn lần thứ 12 với chủ đề “Phát triển điện hạt nhân sau Hội nghị thượng đỉnh về Biến đổi khí hậu COP26”, TS. Trần Chí Thành hy vọng rằng Việt Nam xem xét lại việc lựa chọn điện hạt nhân thông qua cam kết giảm khí nhà kính ở Hội nghị COP26. Ông cũng đề cập thêm rằng việc Bộ Công thương mới đây cũng khẳng định về việc giữ lại địa điểm dự kiến xây dựng nhà máy điện hạt nhân tại Ninh Thuận. Điều này cho thấy điện hạt nhân có thêm những tín hiệu khả quan trong thời gian tới. Kết thúc bài phát biểu, TS. Trần Chí Thành gửi lời cảm ơn tới các đại biểu đã tới tham dự Diễn đàn và chúc Diễn đàn thành công tốt đẹp.

Đại diện cho phía Nhật Bản, Giáo sư Masaki Saito phát biểu bày tỏ sự vui mừng khi được tham dự Diễn đàn lần này cũng như được gặp lại các đồng nghiệp Việt Nam dù phải qua hình thức trực tuyến. Giáo sư Saito rất xin lỗi là đã không thể đến Việt Nam để tham gia các Diễn đàn Việt-Nhật trong hai năm qua do dịch bệnh Covid-19, sẽ là tốt hơn để có những thảo luận, trao đổi trực tiếp nhằm chia sẻ kinh nghiệm và hiểu nhau hơn. Ông chia sẽ rằng chính phủ Nhật Bản đã cho phép người nước ngoài đã tiêm mũi vắc xin thứ ba đến Nhật Bản để du lịch và kinh doanh vì số lượng người bị nhiễm COVID trên thế giới đang giảm dần theo thời gian. Ông cũng rất hy vọng rằng sẽ được đến Việt Nam tham dự Diễn đàn Việt-Nhật sắp tới. Ông Saito đã đề cập đến xu thế thay đổi của công nghệ và kỹ thuật hạt nhân, từ các lò phản ứng thương mại cho đến các loại lò vừa và nhỏ trên thế giới nhằm đáng ứng các nhu cầu giảm thiểu khí thải nhà kính “không phát thải khí carbon”. Ông chúc Diễn đàn này sẽ thành công, hữu ích và hiệu quả.

 Sau phiên Khai mạc, Diễn đàn được chia làm ba phiên với tổng số 19 bài báo cáo, trong đó 9 bài của đại biểu Việt Nam và 10 bài của đại biểu Nhật Bản với hai chủ đề chính là "Các vấn đề nóng ở Việt Nam và Nhật Bản" và "Kỹ thuật và công nghệ của thiết kế nhà máy điện hạt nhân mới nhất".

Phiên họp ngày đầu tiên có 06 báo cáo của các báo cáo viên đến từ Nhật Bản và Việt Nam theo chủ đề “Các vấn đề nóng ở Việt Nam và Nhật Bản”.

Mở đầu phiên họp đầu tiên, TS. Trần Chí Thành - Viện trưởng Viện NLNTVN, đã trình bày về “Kế hoạch phát triển điện số 8 (PDP8) và vai trò của điện hạt nhân”. TS. Trần Chí Thành nhấn mạnh rằng do đặc thù của Việt Nam (lãnh thổ nhỏ, dân số đông, dân cư đông đúc, đời sống dân cư ven biển ...) nên việc triển khai và triển khai một lượng lớn điện gió, điện mặt trời trên bờ, xa bờ là khó khăn. Các chuyên gia năng lượng đồng ý rằng lựa chọn hạt nhân nên được đưa vào PDP8, tuy nhiên câu hỏi này sẽ do các nhà hoạch định chính sách quyết định. Tiến sĩ Trần Chí Thành đề cập đến việc Chính phủ Việt Nam và các tổ chức liên quan đã và đang nỗ lực triển khai các dự án NPP từ việc lựa chọn địa điểm, chuẩn bị nguồn nhân lực trong giai đoạn 2010-2016 (giai đoạn khả thi) và  mong muốn rằng  nếu Việt Nam quay trở lại Chương trình Điện hạt nhân thì nên tiếp tục từ những gì đã làm. Tiến sĩ Trần Chí Thành khuyến nghị Việt Nam cần sớm có chiến lược/ nghị quyết phát triển Điện hạt nhân, tránh để mất tất cả những gì đã làm và chuẩn bị, nhất là về nguồn nhân lực. Tiến sĩ Trần Chí Thành cho rằng Chính phủ cần cẩn thận xem xét lựa chọn điện hạt nhân, lựa chọn đối tác phù hợp, cũng như có cơ chế đặc biệt để thu hút nguồn nhân lực từ nước ngoài đến làm việc cho chương trình điện hạt nhân.

Tiếp đó, ông Yuji Takahashi đến từ JINED trình bày về “Tình hình Điện hạt nhân Nhật Bản hiện tại”. Báo cáo trình bày hiện trạng của các nhà máy điện hạt nhân ở Nhật Bản, các biện pháp tăng cường an toàn, an ninh sau sự cố Fukushima, cũng như các hiện trạng của nhà máy điện hạt nhân Daiichi cũng như các yếu tố quan trọng để hồi sinh lại Fukushima như tẩy xạ, tháo dỡ nhiên liệu hạt nhân và thu gom mảnh nhiên liệu vụn.

Cũng trong chủ đề này, TS. Trần Bích Ngọc đến từ Cục Năng lượng nguyên tử, TS. Vương Hữu Tấn, nguyên Cục trưởng Cục An toàn và Bức xạ hạt nhân và ông Phan Minh Tuấn, Tập đoàn Điện lực Việt Nam, đã tổng hợp một số hoạt động liên quan đến phát triển cấu trúc hạ tầng, khung pháp lý điện hạt nhân, và các bài học kinh nghiệm trong việc quản lý dự án điện hạt nhân ở Việt Nam. Qua ba bài trình bày, các báo cáo đã nhấn mạnh đến tầm quan trọng của đào tạo nhân lực, kế thừa và giữ gìn những thành tựu mà Việt Nam đã xây dựng dựa trên việc tuân thủ nghiêm chỉnh các quy định của quốc tế cũng như mong muốn rằng Chính phủ sớm có lựa chọn đúng đắn, nghiêm túc đạt được các mục tiêu không thải khí carbon đến năm 2050 như trong Hội nghị COP26 đã đề ra.

Phiên họp ngày thứ 2 với 7 bài trình bày tập trung vào “Kỹ thuật và công nghệ của thiết kế nhà máy điện hạt nhân mới nhất”.

Các báo cáo về “Hiện trạng về xu hướng phát triển điện hạt nhân trên thế giới”, “Phát triển nhà máy điện hạt nhân BWRX-300” và “Các tính năng chính của lò iB1350 thế hệ III.7” rất được quan tâm từ các báo cáo phía Nhật Bản. Phát biểu ý kiến sau các báo cáo này, Tiến sĩ Trần Chí Thành cũng mong muốn rằng sẽ có cơ hội được trao đổi sâu hơn, chi tiết hơn về mặt kỹ thuật với các báo cáo đến từ Nhật Bản trong thời gian tới.

Phía Việt Nam, có ba báo cáo về hiện trạng Lò phản ứng hạt nhân “Hiện trạng Lò phản ứng Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt và Triển vọng Tương lai” do ông Nguyễn Kiên Cường, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu hạt nhân trình bày. Ông Nguyễn Kiên Cường đã tổng kết lại lịch sử phát triển, các ứng dụng trên lò phản ứng nghiên cứu hạt nhân, trong đó nhấn mạnh đóng góp quan trọng của lò phản ứng trong việc sản xuất dược chất trong vực xạ trị.

Tiếp đó, báo cáo về “Cập nhật về phát triển điện hạt nhân nổi ở trên biển Đông và các hoạt động nghiên cứu và phát triển của Viện NLNTVN” do TS. Phạm Như Việt Hà, Viện Khoa học và Kỹ thuật hạt nhân, đã tổng quan về sự phát triển của các lò hạt nhân vừa và nhỏ cũng như lò hạt nhân nổi trên thế giới. Cùng với đó ông cũng đã trình bày về tình hình các hoạt động nghiên cứu và phát triển, xu hướng nghiên cứu, hợp tác trong lĩnh vực lò hạt nhân vừa và nhỏ và lò hạt nhân nổi hiện nay ở Viện NLNTVN. Ông kiến nghị rằng Việt Nam cần phải chủ động, tích cực về cả kiến thức và nhân lực để ứng phó kịp thời với các tình huống liên quan đến an toàn, an ninh liên quan đến các hoạt động khai thác lò nổi trên biển Đông hiện nay.

Cùng với việc chuẩn bị nhân lực, Việt Nam cũng đã xây dựng hệ thống quan trắc và cảnh báo bức xạ môi trường qua bài trình bày về “Hệ thống giám sát bức xạ môi trường và nâng cao năng lực trong mô phỏng sự phát tán chất phóng xạ trong không khí” của Tiến sĩ Nguyễn Hào Quang, Viện Khoa học và Kỹ thuật hạt nhân. Hệ thống này được lắp đặt tại 11 điểm ở phía Bắc và Trung Việt Nam và tầm 08 điểm tại khu vực miền Nam và Tây Nguyên để quan trắc các mẫu khí, mẫu nước và các mẫu rơi lắng (fallout).

 Phiên họp thứ 3 có 6 bài trình bày vẫn về chủ đề “Kỹ thuật và công nghệ của thiết kế nhà máy điện hạt nhân mới nhất”, trong đó có bốn bài trình bày từ phía Nhật Bản và hai bài trình bày từ phía Việt Nam.  

Phía Nhật Bản đề cập đến “Lò siêu nhỏ cho các thị trường mới nổi”, “Hiện trạng Lò phản ứng nhiệt độ cao làm mát bằng khí”, “Công nghệ lò vừa và nhỏ NuScale”, và “Các công nghệ mới nhằm cải thiện hiệu suất và độ an toàn của nhà máy điện hạt nhân”. Đây là những công nghệ, tính năng kỹ thuật mới nhất được đề cập liên quan đến các nhà máy và lò phản ứng hạt nhân hiện nay. Qua các báo cáo này, có thể thấy rằng năng lượng hạt nhân là nguồn năng lượng không carbon, quy mô lớn, và ổn định. Chính vì vậy rất khó để đảm bảo đủ năng lượng cho thế giới đạt được việc giảm thiểu biến đổi khí hậu mà không tăng cường triển khai điện hạt nhân.

Cũng trong chủ đề này, phía Việt Nam đã trình bày về “Tiềm năng ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong phân tích an toàn lò phản ứng” do Tiến sĩ Nguyễn Văn Thái, Đại học Bách Khoa Hà Nội báo cáo. Đây là một chủ đề rất được quan tâm hiện nay trên thế giới và Việt Nam. Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Nhị Điền cũng đã có bài trình bày về “Dự án lò nghiên cứu mới ở Việt Nam” trong đó có đề cập đến thiết kế, địa điểm dự kiến, khả năng ứng dụng của lò nghiên cứu mới này.

Kết thúc ba buổi làm việc tập trung, hiệu quả, tại phiên Bế mạc, TS. Trần Chí Thành, đại diện phía Việt Nam đã tổng kết: Diễn đàn Việt Nam – Nhật Bản lần này diễn ra trong ba ngày với nhiều thông tin bổ ích, trao đổi tích cực về các chủ đề đã được trình bày. Với các cam kết từ Hội nghị COP26, TS. Trần Chí Thành cũng hy vọng rằng Chính phủ Việt Nam sớm đưa điện hạt nhân quay lại để đáp ứng được mục tiêu không phát thải khí Carbon đã đề ra. Viện trưởng nhấn mạnh rằng Diễn đàn là một hoạt động bổ ích và ý nghĩa cho các đồng nghiệp Việt Nam để trao đổi kiến thức, kinh nghiệm cũng như cập nhật các công nghệ mới ở Nhật Bản cũng như trên thế giới. Thay mặt VINATOM, các đồng nghiệp Việt Nam, TS. Trần Chí Thành chân thành cảm ơn Đại sứ quán Nhật Bản, tổ chức JINED, và các đồng nghiệp Nhật Bản, cũng như các đơn vị tổ chức như: Trung tâm Đào tạo hạt nhân, Ban Hợp tác quốc tế của VINATOM đã tổ chức thành công Diễn đàn này. Ông cũng hy vọng sớm có thể tổ chức Diễn đàn tiếp theo theo hình thức trực tiếp. Tiến sĩ Trần Chí Thành đã gửi lời cảm ơn đặc biệt tới Giáo sư Saito và cũng hy vọng sớm có điều kiện gặp Giáo sư ở Việt Nam. Cuối cùng, TS. Trần Chí Thành gửi lời cảm ơn tới toàn thể hội nghị, các đại biểu ở cả ba đầu cầu đã đồng hành và cùng đóng góp vào thành công Diễn đàn Việt – Nhật lần thứ 12.

Cũng tại phiên Bế mạc Diễn đàn, đại diện phía Nhật Bản, GS. Masaki Saito đã tổng kết Diễn đàn Việt-Nhật lần thứ 12 đã diễn ra tốt đẹp trong ba ngày với 19   bài báo cáo, trong đó có 9 báo cáo của các báo cáo viên Việt Nam và 10 bài báo cáo của các báo cáo viên Nhật Bản. Diễn đàn đã diễn ra thành công, ý nghĩa và có nhiều thông tin đối với cả hai phía. GS. Masaki Saito cùng ban tổ chức cũng đang xem xét việc chuẩn bị cho diễn đàn tiếp theo về cả thời gian, địa điểm và nội dung. Giáo sư cũng hy vọng rằng sẽ tổ chức Diễn đàn tiếp theo trực tiếp có thể tại Hà Nội hoặc Đà Lạt. Cuối cùng,  GS. Saito chúc mừng Diễn đàn thành công tốt đẹp và gửi lời cảm ơn tới TS. Trần Chí Thành, các báo cáo viên, các đại biểu và đặc biệt là các đơn vị tổ chức đã có những đóng góp vào thành công chung của Diễn đàn./.

Nguồn: Website Bộ KH&CN Việt Nam