Có nhiều công trình nghiên cứu về Helicobacter pylori (HP) và đã chỉ ra rằng HP có vai trò quan trọng trong cơ chế gây viêm loét dạ dày tá tràng và ung thư dạ dày. Trong khi đó tỉ lệ nhiễm HP rất cao trong cộng đồng, 20%-30% ở các nước công nghiệp, 70%-90% ở các nước đang phát triển.
Theo tác giả Tạ Long ở Việt Nam nhiễm HP 55%-60%, tỉ lệ này thường rất cao ở tầng lớp nghèo, người dưới 20 tuổi tỉ lệ nhiễm tới 50%. Tại Bệnh viện Bạch Mai qua 1.000 trường hợp nội soi dạ dày tá tràng (DDTT) thì viêm dạ dày mạn chiếm 48,5%. Tại Viện quân y 108 qua 2.402 trường hợp soi DDTT thì viêm dạ dày mạn chiếm 36,26%. Viêm dạ dày mạn nếu không được điều trị và đặc biệt là viêm dạ dày mạn có nhiễm HP có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm. Nguy cơ xuất hiện loét dạ dày tá tràng ở người viêm dạ dày mạn là khoảng 7,2-14%, trong khi đó ở người bình thường là 0,8%. Ở Việt Nam, qua theo dõi 300 trường hợp viêm dạ dày mạn từ 5-15 năm cho thấy có 25 trường hợp chiếm 8,4% chuyển thành loét hành tá tràng. Vì vậy việc điều trị bệnh này luôn là mối quan tâm của ngành y tế các nước. Hiện nay có nhiều phương pháp điều trị khác nhau trong bệnh viêm dạ dày mạn nói riêng và viêm loét dạ dày tá tràng nói chung.
Một số thuốc kháng sinh diệt HP phải nhập ngoại đắt tiền và một số đang có xu hướng kháng thuốc. Y học cổ truyền có nhiều loại dược liệu thảo mộc có tính kháng sinh rất mạnh và phạm vi kháng khuẩn rộng, đã được sử dụng trong dân gian để điều trị các bệnh nhiễm khuẩn, trong đó có nhiễm khuẩn tiêu hoá.
Để góp phần điều trị viêm dạ dày mạn trên cơ sở kết hợp biện chứng luận trị theo y lý cổ truyền và cơ chế bệnh sinh của Y học hiện đại, Bệnh viện Y học cổ truyền tỉnh Hải Dương tiến hành nghiên cứu hoàn thiện bài thuốc "Hoá can tiễn" điều trị bệnh viêm dạ dày mạn tại Bệnh viện Y học cổ truyền tỉnh Hải Dương, đã được đưa vào kế hoạch công nghệ của tỉnh năm 2008.
Thành phần bài thuốc mới của Bệnh viện y học cổ truyền tỉnh Hải Dương nghiên cứu kế thừa trên bài thuốc cổ phương "Hóa can tiễn" của Cảnh Nhạc trong "Tân phương bát trận - Hà môn", bài thuốc cổ phương có 10 vị, bài thuốc hoàn thiện gồm 17 vị: Đan bì, Đan sâm, Hương phụ, Hắc táo nhân, Trần bì, Huyền hồ sách, Xích thược, Uất kim, Cam thảo, Ô tặc cốt, Bạch truật, Bạch linh, Đương quy, Bán hạ chế, Sa nhân, Kim ngân hoa, Hoàng liên.
Trên cơ sở nghiên cứu bài thuốc và phác đồ điều trị, Bệnh viện tiến hành điều tra 500 người để lựa chọn 100 bệnh nhân có triệu chứng viêm dạ dày mạn tại xã Nhân Huệ huyện Chí Linh; xã Tân Kỳ huyện Tứ Kỳ; xã Cẩm Vũ huyện Cẩm Giàng; phường Lê Thanh Nghị, phường Hải Tân thành phố Hải Dương và một số bệnh nhân tự do để đưa vào điều trị tại Bệnh viên.
Áp dụng bài thuốc "Hóa can tiễn" điều trị cho bệnh nhân viêm dạ dày mạn cho 85 bệnh nhân (Trong đó: 80 bệnh nhân không có BHYT, 5 bệnh nhân có BHYT). Liệu trình điều trị: 45 ngày/1 bệnh nhân, mỗi ngày uống một thang thuốc, mỗi thang sắc 2 lần, mỗi lần lấy 100 ml, chia uống 2 lần trong ngày.
Kết quả sau điều trị cho thấy bài thuốc "Hóa can tiễn" chữa bệnh viêm dạ dày mạn được cả hai thể: thể can khí thượng vị và thể tỳ vị hư hàn mà các bài thuốc viêm dạ dày mạn khác chỉ điều trị được từng thể của bệnh này. Sau khi đánh giá ở lâm sàng và cận lâm sàng trước và sau điều trị cho thấy trong tổng số 85 bệnh nhân điều trị bằng bài thuốc thì có 46 người khỏi chiếm 54,1%; 38 người đỡ chiếm 44,7% và 01 người không thay đổi chiếm 1,2%. Các chỉ số về hồng cầu, bạch cầu, các chức năng gan thận có biểu hiện tốt lên giúp cho quá trình hết viêm mạn dạ dày. Trong quá trình điều trị 82 bệnh nhân bài thuốc Hóa can tiễn không có biến chứng
Phác đồ điều trị:
- Chỉ định: Người bệnh được chẩn đoán xác định viêm dạ dày mạn. Trong quá trình điều trị chúng tôi đã xây dựng được phác đồ điều trị đối với bệnh nhân viêm dạ dày mạn bằng bài thuốc " Hoá can tiễn". Về lâm sàng, cận lâm sàng
- Lâm sàng: đau bụng vùng thượng vị có chu kỳ hoặc không, có cảm giác khó chịu vùng thượng vị như: đầy tức, nóng rát, buồn nôn, nôn; ăn uống kém; đầy hơi, ợ chua; có thể cảm giác đầy chướng bụng, chậm tiêu; đại tiện táo hoặc nát, lỏng...
- Cận lâm sàng: nội soi dạ dày tá tràng bằng ống soi mềm có các hình ảnh của viêm dạ dày mạn theo phân loại của Sydney (1990). X.quang: có hình ảnh viêm dạ dày mạn.
- Chống chỉ định: viêm dạ dày mạn có ghi ngờ ung thư, bệnh nhân đang có thai, có tiền sử phẫu thuật dạ dày, đã sử dụng các loại thuốc khác điều trị viêm dạ dày mạn trong một tháng trước khi nhập viện , đang dùng các thuốc kháng viêm Steroid và non-Steroid, nghiện ma tuý, các bệnh nặng khác phối hợp.
- Bác sĩ điều trị :
Làm hồ sơ bệnh án, chẩn đoán xác định điều trị theo bài thuốc "Hoá can tiễn" hoàn thiện.
Cho làm xét nghiệm thường quy, nội soi dạ dày, chụp dạ dày, siêu âm.
Cho thuốc, y lệnh theo dõi hàng ngày, chế độ hộ lý, chế độ ăn.
- Người bệnh: được giải thích bệnh tật, quy trình điều trị, áp dụng của thuốc đối với bệnh, nội quy bệnh viện, chế độ ăn, sinh hoạt ... hợp tác với thày thuốc .
- Các bước tiến hành:
Bệnh nhân uống ngày một thang thuốc " Hoá can tiễn ", mỗi thang sắc 2 lần, mỗi lần lấy 100 ml, ngày uống 2 lần lúc 10 giờ và 15 giờ 30", thời gian điều trị là 45 ngày/ bệnh nhân.
Chế độ ăn: không dùng các chất kích thích bia, rượu, cà phê, thuốc lá, dưa chua, chuối tiêu, nước uống có gas, đồ hộp.
- Theo dõi: theo dõi toàn trạng và cắt cơn đau dạ dày.
- Xử lý: bệnh nhân đau bụng, đại tiện phân lỏng ngày trên 2 lần thì ngừng thuốc; đại tiện phân lỏng ngày dưới 2 lần thay đổi cách uống bằng chia nhỏ uống 4 lần trong 24 giờ.
Kết quả nghiên cứu của đề tài đã nâng cao được chất lượng cuộc sống, phòng biến chứng nguy hiểm dẫn đến teo niêm mạc dạ dày, dị sản ruột và loạn sản, ung thư dạ dày. Bài thuốc được dùng cho cả viêm dạ dày thể can khí phạm vị và thể tỳ vị hư hàn. Thuốc dùng theo đường uống phù hợp với tâm sinh lý của người Việt Nam. Bài thuốc sẽ được ứng dụng để điều trị bệnh viêm dạ dày mạn tại Bệnh viện y học cổ truyền tỉnh Hải Dương và một số đơn vị y tế trên địa bàn tỉnh.
Một số thuốc kháng sinh diệt HP phải nhập ngoại đắt tiền và một số đang có xu hướng kháng thuốc. Y học cổ truyền có nhiều loại dược liệu thảo mộc có tính kháng sinh rất mạnh và phạm vi kháng khuẩn rộng, đã được sử dụng trong dân gian để điều trị các bệnh nhiễm khuẩn, trong đó có nhiễm khuẩn tiêu hoá.
Để góp phần điều trị viêm dạ dày mạn trên cơ sở kết hợp biện chứng luận trị theo y lý cổ truyền và cơ chế bệnh sinh của Y học hiện đại, Bệnh viện Y học cổ truyền tỉnh Hải Dương tiến hành nghiên cứu hoàn thiện bài thuốc "Hoá can tiễn" điều trị bệnh viêm dạ dày mạn tại Bệnh viện Y học cổ truyền tỉnh Hải Dương, đã được đưa vào kế hoạch công nghệ của tỉnh năm 2008.
Thành phần bài thuốc mới của Bệnh viện y học cổ truyền tỉnh Hải Dương nghiên cứu kế thừa trên bài thuốc cổ phương "Hóa can tiễn" của Cảnh Nhạc trong "Tân phương bát trận - Hà môn", bài thuốc cổ phương có 10 vị, bài thuốc hoàn thiện gồm 17 vị: Đan bì, Đan sâm, Hương phụ, Hắc táo nhân, Trần bì, Huyền hồ sách, Xích thược, Uất kim, Cam thảo, Ô tặc cốt, Bạch truật, Bạch linh, Đương quy, Bán hạ chế, Sa nhân, Kim ngân hoa, Hoàng liên.
Trên cơ sở nghiên cứu bài thuốc và phác đồ điều trị, Bệnh viện tiến hành điều tra 500 người để lựa chọn 100 bệnh nhân có triệu chứng viêm dạ dày mạn tại xã Nhân Huệ huyện Chí Linh; xã Tân Kỳ huyện Tứ Kỳ; xã Cẩm Vũ huyện Cẩm Giàng; phường Lê Thanh Nghị, phường Hải Tân thành phố Hải Dương và một số bệnh nhân tự do để đưa vào điều trị tại Bệnh viên.
Áp dụng bài thuốc "Hóa can tiễn" điều trị cho bệnh nhân viêm dạ dày mạn cho 85 bệnh nhân (Trong đó: 80 bệnh nhân không có BHYT, 5 bệnh nhân có BHYT). Liệu trình điều trị: 45 ngày/1 bệnh nhân, mỗi ngày uống một thang thuốc, mỗi thang sắc 2 lần, mỗi lần lấy 100 ml, chia uống 2 lần trong ngày.
Kết quả sau điều trị cho thấy bài thuốc "Hóa can tiễn" chữa bệnh viêm dạ dày mạn được cả hai thể: thể can khí thượng vị và thể tỳ vị hư hàn mà các bài thuốc viêm dạ dày mạn khác chỉ điều trị được từng thể của bệnh này. Sau khi đánh giá ở lâm sàng và cận lâm sàng trước và sau điều trị cho thấy trong tổng số 85 bệnh nhân điều trị bằng bài thuốc thì có 46 người khỏi chiếm 54,1%; 38 người đỡ chiếm 44,7% và 01 người không thay đổi chiếm 1,2%. Các chỉ số về hồng cầu, bạch cầu, các chức năng gan thận có biểu hiện tốt lên giúp cho quá trình hết viêm mạn dạ dày. Trong quá trình điều trị 82 bệnh nhân bài thuốc Hóa can tiễn không có biến chứng
Phác đồ điều trị:
- Chỉ định: Người bệnh được chẩn đoán xác định viêm dạ dày mạn. Trong quá trình điều trị chúng tôi đã xây dựng được phác đồ điều trị đối với bệnh nhân viêm dạ dày mạn bằng bài thuốc " Hoá can tiễn". Về lâm sàng, cận lâm sàng
- Lâm sàng: đau bụng vùng thượng vị có chu kỳ hoặc không, có cảm giác khó chịu vùng thượng vị như: đầy tức, nóng rát, buồn nôn, nôn; ăn uống kém; đầy hơi, ợ chua; có thể cảm giác đầy chướng bụng, chậm tiêu; đại tiện táo hoặc nát, lỏng...
- Cận lâm sàng: nội soi dạ dày tá tràng bằng ống soi mềm có các hình ảnh của viêm dạ dày mạn theo phân loại của Sydney (1990). X.quang: có hình ảnh viêm dạ dày mạn.
- Chống chỉ định: viêm dạ dày mạn có ghi ngờ ung thư, bệnh nhân đang có thai, có tiền sử phẫu thuật dạ dày, đã sử dụng các loại thuốc khác điều trị viêm dạ dày mạn trong một tháng trước khi nhập viện , đang dùng các thuốc kháng viêm Steroid và non-Steroid, nghiện ma tuý, các bệnh nặng khác phối hợp.
- Bác sĩ điều trị :
Làm hồ sơ bệnh án, chẩn đoán xác định điều trị theo bài thuốc "Hoá can tiễn" hoàn thiện.
Cho làm xét nghiệm thường quy, nội soi dạ dày, chụp dạ dày, siêu âm.
Cho thuốc, y lệnh theo dõi hàng ngày, chế độ hộ lý, chế độ ăn.
- Người bệnh: được giải thích bệnh tật, quy trình điều trị, áp dụng của thuốc đối với bệnh, nội quy bệnh viện, chế độ ăn, sinh hoạt ... hợp tác với thày thuốc .
- Các bước tiến hành:
Bệnh nhân uống ngày một thang thuốc " Hoá can tiễn ", mỗi thang sắc 2 lần, mỗi lần lấy 100 ml, ngày uống 2 lần lúc 10 giờ và 15 giờ 30", thời gian điều trị là 45 ngày/ bệnh nhân.
Chế độ ăn: không dùng các chất kích thích bia, rượu, cà phê, thuốc lá, dưa chua, chuối tiêu, nước uống có gas, đồ hộp.
- Theo dõi: theo dõi toàn trạng và cắt cơn đau dạ dày.
- Xử lý: bệnh nhân đau bụng, đại tiện phân lỏng ngày trên 2 lần thì ngừng thuốc; đại tiện phân lỏng ngày dưới 2 lần thay đổi cách uống bằng chia nhỏ uống 4 lần trong 24 giờ.
Kết quả nghiên cứu của đề tài đã nâng cao được chất lượng cuộc sống, phòng biến chứng nguy hiểm dẫn đến teo niêm mạc dạ dày, dị sản ruột và loạn sản, ung thư dạ dày. Bài thuốc được dùng cho cả viêm dạ dày thể can khí phạm vị và thể tỳ vị hư hàn. Thuốc dùng theo đường uống phù hợp với tâm sinh lý của người Việt Nam. Bài thuốc sẽ được ứng dụng để điều trị bệnh viêm dạ dày mạn tại Bệnh viện y học cổ truyền tỉnh Hải Dương và một số đơn vị y tế trên địa bàn tỉnh.
Ths. Trần Thị Loan.
