Chúng ta nghe nói nhiều đến hạn dùng của thuốc, mà người dân thường gọi nôm na là “đát”, thuốc “quá đát” hay “quá hạn sử dụng”, nếu đến hết ngày được ghi trên nhãn tức là thuốc sẽ không còn hiệu lực.
Nhưng hạn dùng chỉ tập trung vào các dạng thành phẩm từ tân dược hoặc thành phẩm đông dược là chủ yếu, chưa nghe ai nói đến hạn dùng của dược liệu, các loại thuốc phiến, tức là thuốc có nguồn gốc từ thiên nhiên (cây cỏ, động vật...). Vì vậy có nhiều bệnh nhân đi cắt thuốc đông y hy vọng mau hết bệnh có khi phải đi cấp cứu.
Sử dụng thuốc ở hình thức nào cũng đều nhằm mục đích khỏi bệnh, cho dù đó là thuốc tân dược hay thuốc thang. Việc bảo quản dược liệu khó hơn nhiều so với bảo quản tân dược. Hiện nay không ai chú trọng đến hạn dùng của dược liệu vì vậy để đánh giá dược liệu tốt xấu cũng không có tiêu chuẩn chính xác. Để có thuốc tốt chữa bệnh cần chú ý các vấn đề sau đây:
1. Nên mua ở nơi nào có quy trình chế biến dược liệu sạch và tốt: nếu các nhà trồng dược liệu thu hái đúng thời vụ, sau đó có biện pháp diệt men, làm sạch, làm khô dược liệu trước khi cung cấp cho thị trường. Để tránh hư hỏng hoạt chất nhất là các dược liệu như lá, hoa, hoặc loại có chứa tinh dầu cần phơi trong mát hoặc sấy nhẹ cho khô rồi đóng gói kỹ trong các loại bao bì thích hợp hoặc hút chân không để hạn chế hút ẩm. Theo tiêu chuẩn của dược điển, muốn bảo quản dược liệu cho tốt thì dược liệu đó phải đảm bảo độ thủy phần trong giới hạn cho phép (khoảng 10 - 15%), nhưng các cơ sở kinh doanh thường đưa độ ẩm dược liệu lên cao hơn 20% nhằm mục đích lợi nhuận do nặng cân, điều này cũng làm ảnh hưởng đến hàm lượng hoạt chất có trong dược liệu. Lượng nước cao và các thành phần chất hữu cơ trong dược liệu chính là nguồn thức ăn chính cho sâu mọt và nấm mốc. Người mua cần ngửi mùi, nhìn, và sờ tay thấy thuốc khô, thơm, đẹp là thuốc tốt.
2. Quan sát điều kiện bảo quản tại địa điểm bán: vì điều kiện khí hậu của nước ta nhiệt độ thường xuyên trên 300 C và độ ẩm môi trường luôn luôn quá 85%. Bên cạnh đó ánh sáng cũng là một nguyên nhân gây hư hỏng các hoạt chất. Các địa điểm buôn bán thường không chú ý đến điểm này, dược liệu không che đậy và để ngay trên vỉa hè, lề đường và dưới ánh sáng chói chang của ban ngày. Các chế phẩm có chứa phụ tử nếu để dưới ánh sáng mặt trời trong nhiều ngày thì hoạt chất aconitin trong phụ tử có thể bị phân hủy và phóng thích ra một độc tố mạnh hơn rất nhiều lần. Ngoài ra dược liệu có chứa tinh dầu như bạc hà, kinh giới... sẽ bị mất mùi thơm và tiêu giảm hoạt chất hơn 50% (đa phần dược liệu đều bị mất chất lượng khi nhiệt độ cao hơn 200 C và độ ẩm môi trường cao hơn 70%...).
3. Cần rửa sạch trước khi sắc, để tránh bụi bám bên ngoài hoặc các chất bảo quản có chứa kim loại nặng như lưu huỳnh, lục hóa khổ, phosphur kẽm, bột chì…mà người bán thường dùng để phun lên thuốc tránh sâu mọt, nấm mốc. Đa phần các chế phẩm từ dược liệu không đạt tiêu chuẩn về vi sinh, nấm mốc, nấm men, là nguyên nhân lớn gây ra ngộ độc.
4. Cảnh giác với hàng giả, hàng kém phẩm chất bị chế biến lại, hoặc pha trộn các loại khác vào để nhằm mục đích lợi nhuận.
Tóm lại, dược liệu đang được khuyến khích sử dụng vì đó là tiềm năng lớn của đất nước, nhưng cần được quản lý chặt chẽ và đúng quy định để người dân yên tâm khi uống thuốc.
Nếu các nhà thuốc tây muốn được cấp phép theo tiêu chuẩn GPP thì các cơ sở buôn bán thuốc đông y cũng phải được xây dựng tiêu chuẩn cụ thể để giảm thiểu tình trạng ngộ độc do dược liệu không đảm bảo chất lượng.
Theo báo khoahocphothong.com.vn
