Thông thường nạn nhân của những sự cố như vậy không ý thức được rằng mình có thể đã bị chiếu xạ. Các hậu quả y tế của những trường hợp này trước tiên có thể được quan sát bởi các bác sĩ đa khoa (GPs), bác sĩ da liễu, bác sĩ huyết học, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm và các bác sĩ khác, nhưng việc chẩn đoán có thể không rõ ràng ngay.
Việc thiếu kiến thức về hậu quả chiếu xạ gây ra là thông tin cần được biết đối với cá bác sỹ, thầy thuốc. Các cơ quan y tế, cán bộ y tế cần được chuẩn bị để xử lý trong các tình huống như thế này. Điều quan trọng cần ghi nhận là tổn thương bức xạ không có các dấu hiệu và triệu chứng có thể giúp kết luận về khả năng bị tổn thương do bức xạ
Các kiểu chiếu xạ từ một nguồn phóng xạ
Khi tiếp xúc với một nguồn phóng xạ nạn nhân có thể bị chiếu xạ với các kiểu như sau:
* Chiếu xạ gây bởi các chất phóng xạ nằm ngoài cơ thể được gọi là chiếu ngoài. Việc chiếu xạ ngoài có thể tác động lên một bộ phận của cơ thể (hay còn gọi là chiếu xạ toàn thân).
* Chiếu xạ gây bởi các chất phóng xạ xâm nhập vào trong cơ thể của nạn nhân thông qua con đường ăn uống, hô hấp hoặc nhiễm qua các vết thương ngoài da. Kiểu chiếu xạ này được gọi là chiếu trong.
Chiếu xạ còn được phân biệt qua các kiểu chiếu cấp tính với liều chiếu cao trong một thời gian ngắn, chiếu liên tục kéo dài hoặc gián đoạn. Tổn thương do bị chiếu xạ có thể xảy ra độc lập nhưng cũng có khi kết hợp với các tổn thương do các nguyên nhân khác như chấn thương hay bỏng nhiệt.
Có thể nhận biết các tổn thương bức xạ qua các dấu hiệu lâm sàng không?
Sau khi bị chiếu xạ ở mức liều cao do tai nạn, các tổn thương gây bởi bức xạ sẽ phát triển theo thời gian, theo các giai đoạn nhất định. Thời gian của từng giai đoạn xẩy ra phụ thuộc vào liều bức xạ. Các liều thấp không gây ra các tổn thương và cá hiệu ứng có thể quan sát ngay được.
Một diễn biến điển hình sau khi bị chiếu xạ toàn thân từ một nguồn bức xạ xuyên thâu gồm giai đoạn tiền khởi với các triệu chứng như buồn nôn, nôn mửa, mệt mỏi và có thể sốt kèm tiêu chảy, tiếp theo là một thời kỳ ủ bệnh với thời gian khác nhau, đặc trưng bởi các triệu chứng viêm nhiễm, chảy máu, bệnh dạ dày và ruột. Các vấn đề trong thời kỳ này là do sự thiếu các tế bào máu, và nếu liều bức xạ cao hơn, là do mất các tế bào thuộc hệ thống dạ dày - ruột.
Chiếu xạ cục bộ, tuỳ thuộc liều chiếu, có thể sinh ra các dấu hiệu và triệu chứng tại vùng bị chiếu như là ban đỏ, phù nề, bỏng rộp khô và ướt, tróc vảy, đau đớn, hoại tử hoặc rụng lông. Những tổn thương da cục bộ tiến triển chậm theo thời gian - thường là hàng tuần hoặc hàng tháng - có thể trở nên rất đau đớn và khó điều trị bằng các phương pháp thông thường.
Chiếu xạ một phần cơ thể dẫn đến một tập hợp các triệu chứng khác nhau như trên đã đề cập, kiểu và độ trầm trọng phụ thuộc vào liều bức xạ và thể tích phần cơ thể bị chiếu. Các triệu chứng bổ sung có thể quan hệ với vùng mô và các cơ quan liên quan.
Thông thường là không có các triệu chứng sớm liên quan đến nhiễm xạ trừ phi lượng phóng xạ hấp thu vào cơ thể là rất cao, mà trường hợp này đặc biệt hiếm. Nếu điều này xảy ra, thường sẽ dễ nhận thấy đối với người liên quan. Do đó, mục tiêu của tờ rơi này nhằm vào chiếu xạ ngoài từ các nguồn bức xạ.
Bác sĩ cần làm gì nếu nghi ngờ bệnh nhân bị tổn thương do bức xạ?
- Nếu bệnh nhân bị tổn thương hoặc bệnh tật thông thường, cấp cứu và điều trị như yêu cầu bình thường. Lưu ý rằng bức xạ không gây ra các triệu chứng sớm đe dọa đến tính mạng.
- Cần biết là một người bị tổn thương do bức xạ không đe dọa đến sức khoẻ của bác sĩ điều trị. Họ không phải là một ngườn phóng xạ trừ trường hợp bản thân bệnh nhân bị nhiễm bẩn phóng xạ.
- Không chạm vào bất kỳ vật gì của bệnh nhân; di chuyển bệnh nhân đến một phòng riêng biệt chờ đến khi chuyên gia về an toàn bức xạ đến xác định liệu bệnh nhân có bị nhiễm bẩn phóng xạ không? Các vật dụng của bệnh nhân có phải nguồn phóng xạ không, có bị nhiễm bẩn phóng xạ không?
- Nếu nghi ngờ có nhiễm bẩn phóng xạ, cần tránh sự lan rộng của chất phóng xạ bằng cách thực hiện quy trình cô lập. Liên hệ với cơ quan an toàn bức xạ hoặc cơ sở dịch vụ an toàn bức xạ để kiểm xạ và tẩy xạ.
- Thực hiện ngay việc thử máu, lặp lại 4-6 giờ một lần trong một ngày. Tìm sự sụt giảm số tế bào bạch huyết (lymphocyte) trong máu nếu việc chiếu xạ vừa xảy ra. Nếu số tế bào máu trắng và tiểu huyết cầu (platelet) ban đầu tại cùng thời điểm thấp một cách bất thường, cần xem xét khả năng đã bị chiếu xạ cách đây 3-4 tuần. Việc thử máu bổ sung hàng ngày sẽ là cần thiết.
- Thông báo cho cơ quan y tế và cơ quan quản lý an toàn bức xạ nếu chẩn đoán hoặc nghi ngờ có tổn thương bức xạ.
Nhận biết các dấu hiệu lâm sàng để chẩn đoán về tổn thương bức xạ
Chú ý các dấu hiệu buồn nôn, nôn mửa, đặc biệt là có kèm theo các ban đỏ, mệt mỏi, tiêu chảy và các triệu chứng không giải thích được bằng các nguyên nhân khác như nhiễm khuẩn đường ruột, ngộ độc thực phẩm hay dị ứng thuốc.
Chú ý các thương tổn da được xác định không do bỏng nhiệt hoặc hóa chất, hay do côn trùng cắn, hay tiền sử bệnh da hoặc dị ứng thuốc. Lưu ý với phát hiện có sự bong vẩy da và rụng lông 2- 4 tuần trước đó tại vùng hiện đang có ban đỏ.
Chú ý các triệu chứng rụng lông, rụng tóc hoặc có vấn đề về máu (đốm máu, chảy máu răng hoặc mũi) với một bệnh sử buồn nôn, nôn mửa 2-4 tuần trước đó.
Khi có các dấu hiệu triệu chứng này là đã có đủ cơ sở để chuản đoán bệnh nhân bị tổn thương do bức xạ.
Làm gì khi phát hiện vật lạ nghi là nguồn phóng xạ?
Không bao giờ chạm vào vật đó hoặc đến gần. Đừng bao giờ tò mò cố tháo hoặc đập vỡ cá bình nghi là chứa nguồn phóng xạ.
Nếu có các dấu hiệu nghi bị tổn thương do bức xạ cần đến ngya cơ sở y tế để khám và tư vấn. Nhớ khai báo đầy đủ chi tiết hoàn cảnh nghi bị chiếu xạ do vật lạ.
Báo ngay cho cơ quan quản lý nhà nướ về an toàn và kiểm soát bức xạ
biết theo số điện thoại: 0320. 3893 900
