Để giải quyết những vấn đề tồn tại trên, phát huy thế mạnh về cây ăn quả của tỉnh, tích cực đẩy mạnh phong trào chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên địa bàn tỉnh. Từ năm 2020 - 2022, Trung tâm Ứng dụng khoa học công nghệ và Khảo nghiệm giống tỉnh Hải Dương thực hiện dự án xây dựng mô hình sản xuất một số giống cây ăn quả mới trên địa bàn tỉnh Hải Dương. Nhằm xây dựng mô hình thâm canh và quy trình kỹ thuật trồng giống bưởi da xanh, hồng xiêm ruột đỏ, na dứa Đài Loan trên địa bàn tỉnh Hải Dương với quy mô 8.000 m2 gồm 800 cây. Sau 3 năm, các cây trồng đều khỏe mạnh, sức sống cao, ít bị sâu bệnh hại nguy hiểm…
Cây bưởi da xanh sau khi trồng 3 tháng bắt đầu ổn định và phát triển rễ. Năm 2021, cây đã trồng được 15 tháng tuổi, bộ rễ bắt đầu phát triển mạnh, chiều cao cây tăng được 9 cm so với lúc bắt đầu trồng. Đến tháng 12/2022, cây được 27 tháng tuổi chiều cao tăng thêm 95 cm so với khi trồng. Khi cây trồng được 15 tháng đường kính tán là 0,89 m trong khi đó chiều cao cây là 1,9 m.
Khi cây giống với chiều cao là 1,7 m, đường kính gốc 1,5 cm, cây gồm 1 thân chính; 3 cành cấp 1. Sau khi trồng được 15 tháng, cây phát triển 8 cành cấp 1 nhưng chỉ để lại 3 cành; 25 cành cấp 2 và 45 cành cấp 3. Sau khi trồng 27 tháng cây phát triển được 45 cành cấp 2 và 60 cành cấp 3. Giai đoạn này cây đang ở giai đoạn phát triển sinh dưỡng, bắt đầu hình thành tán rộng, cây phát triển và chuyển dần sang phát triển sinh thực, bắt đầu ra hoa, bói quả.
Bưởi da xanh có 4 đợt lộc chính là lộc xuân, lộc hè, lộc thu và lộc đông. Mỗi đợt lộc từ khia cây ra lộc đến khi lộc thành thục kéo dài từ 20 - 25 ngày, mỗi đợt lộc ra có chiều dài từ 20 - 25 cm, đường kính chồi lộc trung bình 0,3 cm. Hoa giống bưởi da xanh có màu trắng, số chỉ nhị/hoa từ 33 - 43 cái/hoa, có 4 cánh/hoa.
Cây bưởi da xanh sau trồng 20 tháng tuổi có 20% số cây trong vườn bắt đầu bói quả đợt 1 có khoảng 252,8 hoa/cây, tỷ lệ đậu quả đạt 1,8%. Một năm bưởi da xanh thường ra hoa vào hai đợt chính, đợt 1 vào cuối tháng 2 - 3, thu hoạch quả vào tháng 9, 10. Đợt 2 ra hoa vào tháng 10 - 11, thu hoạch quả vào tháng 5, 6 năm sau. Tỷ lệ đậu quả đợt 2 cao hơn đợt 1 do thời tiết đợt 1 vào mùa xuân, mưa nhiều, khí hậu ẩm ướt, ánh sáng yếu, ảnh hưởng trực tiếp đến ra hoa đậu quả của bưởi. Đợt 2 bưởi ra hoa từ tháng 10 - 11, thời tiết khô ráo, nhiệt độ cao, ánh sáng nhiều, tỷ lệ bưởi đậu quả nhiều hơn. Khi cây trồng ổn định và phát triển chồi lộc, một số loại sâu bệnh xuất hiện như vẽ bùa, nhện đỏ. Đặc biệt là sâu vẽ bùa hại nặng chùng với các đợt lộc phát triển của cây.
Cây Na dứa Đài Loan phát triển liên tục từ tháng 3 - 11 trong năm và ngừng phát triển vào mùa đông, đến mùa xuân ấm áp, cây bắt đầu đâm chồi nảy lộc. Chiều cao cây sau trồng 15 tháng tăng 0,55 m, sau trồng 27 tháng tuổi tăng 1,53 m; Đường kính tán tăng nhanh, sau trồng 15 tháng tăng 1,18 m, sau trồng 27 tháng tuổi đường kính tán tăng 2,45 m; Đường kính gốc cũng tăng rất nhanh từ 1,14 cm ban đầu, sau trồng 15 tháng tăng 2,33 cm, sau trồng 27 tháng tuổi đường kính gốc tăng 5,66 cm.
Cây phát triển rất ít cành cấp 1, vì cây chỉ ra một lần lộc và phát triển chiều dài liên tục từ tháng 3 - 11. Mỗi cây có trung bình từ 6 - 7 cành cấp 1 nhưng chỉ để lại 3 cành, từ 30 đến 45 cành cấp 2 và từ 45 - 65 cành cấp 3. Do đặc điểm của giống,nếu để tự nhiên thì cây rất ít tự phân cành thì nên cắt tỉa sớm cho cây. Đợt hoa đầu từ tháng 3 - 4/2022, trong vườn 100% số cây ra hoa, trung bình mỗi cây có khoảng 338 hoa, tỷ lệ đậu quả để tự nhiên trung bình đạt 0,9%. Sau khi đậu quả từ 6 - 7 tháng na bắt đầu thu hoạch vào tháng 9 âm lịch. Cây còn có nhiều đợt hoa phụ kéo dài đến tháng 10,11.
Hoa cây na là loại hoa phức hợp, lưỡng tính, mọc đơn và mọc thành chùm từ 2 - 4 hoa trên nách lá, đỉnh cành năm trước, mọc trên đoạn dưới của các cành già, mọc đối với lá, có cuống dài 2 - 3 cm. Hoa chiều dài khoảng 3,5 cm, na dai, na bở có chiều dài hoa từ 2,2 - 2,3 cm, hoa bé từ 1,4 - 2 cm. Quả Na dứa Đài Loan to, hình trái tim, màu xanh sáng. Trọng lượng quả từ 600 - 700 gram/quả, thịt quả màu trắng ngà, ít hạt, ngọt sắc, thơm mát; trong khi na dai, na bở đạt từ 200 - 220 gram; na dứa có mẫu mã đẹp hơn so với na dai và na bở ta. Tỷ lệ hạt lại rất ít so với hai giống na còn lại nên tỷ lệ thịt quả cũng nhiều hơn.
Na dứa Đài Loan là giống cây sinh trưởng phát triển nhanh, thời gian sinh trưởng từ tháng 3 - 11 trong năm. Thời gian ra lộc và hoa bắt đầu từ tháng 3 - 11 nên sâu bệnh hại cũng tập trung cao vào thời gian này. Sâu gây hại trên lá, lộc, hoa quả; chuột đồng hại thân, vỏ, quả từ tháng 9 - 12.
Hồng xiêm ruột đỏ là giống cây ăn quả thân gỗ nhựa mủ, cây có thân một, sau trồng 3 tháng cây bắt đầu ổn định và bắt đầu phát triển rễ mới đâm sâu vào đất và bắt đầu phát triển chiều cao. Sau khi trồng 15 tháng, chiều cao cây tăng 0,48 m, sau trồng 27 tháng chiều cao cây tăng 1,6 m; đường kính tán tăng sau trồng 15 tháng tuổi là 0,5 m, sau trồng 27 tháng tuổi là 1,45 m. Đường kính gốc phát triển nhanh sau 15 tháng tăng 1,6 cm, sau trồng 27 tháng tăng 4,5 cm. Cây phát triển chiều cao từ 1,2 - 1,3 m thì bắt đầu phát triển cành tán giống tán một số giồng hồng xiêm bản địa (hình tán bàng). Mỗi tán cây phát triển trung bình từ 6 - 8 cành, chiều dài từ 0,6 - 0,7 m/cành, sau đó lại tiếp tục phân cành cấp 2 ở mỗi đầu cành từ 5 - 6 cành. Khi cây đã phát triển cành tán cấp 1, cấp 2 lúc này cây phát triển tán rất nhanh, lá phát triển nhiều.
Cây Hồng xiêm ruột đỏ có đặc điểm thân nhựa mủ, phiến lá to, sinh trưởng phát triển nhanh. Thời gian sinh trưởng từ tháng 1 - 12 trong năm. Thời gian ra lộc bắt đầu từ tháng 3 - 8. Sâu bệnh hại cũng phát triển mạnh vào thời gian này gồm sâu bò lẹt chuối, rệp sáp, sâu đục thân gây hại trên lá bánh tẻ, lộc non.
Sau 3 năm thực hiện dự án, Trung tâm đã xây dựng được mô hình thâm canh các giống cây ăn quả quy mô 0,8 ha với 800 cây. Trong đó cây bưởi da xanh 0,4 ha, trồng 400 cây, hồng xiêm ruột đỏ 0,1 ha, trồng 100 cây, Na dứa Đài Loan 0,3 ha, trồng 300 cây, cây sinh trưởng phát triển tốt, tỷ lệ sống đạt 100%. Cây bưởi da xanh có chiều cao cây 2,76 m, đường kính gốc 8,86 cm, đường kính tán 2,44 m. Cây hồng xiêm ruột đỏ có chiều cao cây 2,2 m, đường kính gốc 5,5 cm, đường kính tán 1,45 m. Cây Na dứa Đài Loan có chiều cao cây 2,36 m, đường kính gốc 6,8 cm, đường kính tán 2,64 m. Đến năm thứ 2 sau trồng (năm 2022) đã có 50% cây bưởi da xanh và 100% cây na dứa Đài Loan ra hoa bói quả.
Dự án đã góp phần tạo sự liên kết chặt chẽ giữa 04 nhà: Nhà nông - Nhà nước - Nhà Khoa học - Nhà doanh nghiệp từ khâu sản xuất, tiêu thụ sản phẩm đến tư vấn kỹ thuật, tạo điều kiện thuận lợi để người nông dân ứng dụng khoa học công nghệ mới vào kỹ thuật canh tác nhằm tăng năng suất, chất lượng sản phẩm nông nghiệp.
Bài của Nguyễn Thị Kim Hoa
Đăng trên Bản tin Khoa học và Công nghệ Hải Dương số 4 ra tháng 8 năm 2023
