Các yếu tố giúp phát sinh bệnh
Bệnh sẽ phát triển thành dịch nếu hội đủ 3 điều kiện sau: Ký sinh (có nguồn nấm bệnh). Ký chủ gieo trồng các giống lúa nhiễm bệnh: Q5, kháng dân, một số giống lúa nếp... và điều kiện môi trường thuận lợi.
- Hiện nay, đa phần các giống có năng suất cao nhập nội từ Trung Quốc như Q5, kháng dân... là những giống nhiễm đạo ôn đang được gieo trồng phổ biến. Đây là điều kiện thuận lợi cho bệnh phát triển. Hơn nữa, khả năng kháng lại bệnh của giống lúa chỉ có thể tồn tại trong một thời gian nhất định do nấm gây bệnh đạo ôn thường xuyên thay đổi "tính chất gây bệnh" để tồn tại. Do đó, bà con nên thay đổi giống mới sau một thời gian canh tác. Ngoài ra, "tính chất gây bệnh" của nấm cũng thay đổi theo khu vực; thường được các nhà khoa học gọi là "nòi hay dòng nấm địa phương".
- Điều kiện khí hậu thời tiết:
Năm nay điều kiện khí hậu mát mẽ, ấm độ cao, mưa nhỏ kéo dài, sương mù nhiều, ánh sáng ít rất thuận lợi cho đạo ôn phát triển thành dịch. Đặc biệt trong vụ lúa Đông Xuân tại vùng đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long từ tháng giêng đến tháng 4 dương lịch, bệnh này sẽ gây hại trên diện rộng trùng vào lúc lúa đứng cái đến trổ bông.
Khô hạn làm cây lúa thiếu nước, quá trình trao đổi chất kém, khả năng hấp thu dinh dưỡng yếu, cây lúa không chống chọi được bệnh. Ở những vùng cao điều kiện khô hạn thiếu nước kết hợp với sương mù nhiều, biên độ nhiệt lớn sẽ làm cho bệnh này càng dễ phát sinh mạnh.
- Phân bón:
Ba lọai phân N-P-K đều có ảnh hưởng rất lớn đến việc phát sinh bệnh nếu bón không cân đối. Thông thường bón dư thừa phân đạm sẽ làm tăng bệnh; bón đạm vừa phải kết hợp đủ lượng kali thì sẽ giãm bệnh rất rõ. Do đó, trong giai đọan sau trổ nếu ruộng bị nhiễm bệnh đạo ôn lá họặc cổ bông thì không đuợc bón thêm phân bón lá có nitrat kali.
Biện pháp phòng trừ
Cần áp dụng biện pháp phòng trừ dịch hại tổng hợp IPM:
- Nên sử dụng giống có tính ""kháng bệnh" hoặc "kháng vừa". Nên chọn hạt giống sạch bệnh, khử lẫn tạp hạt cỏ, xử lý một số lọai bệnh trên vỏ hạt bằng cách trộn 2g Dithane 45 M với 1kg hạt giống đã ngâm no nước rồi ủ từ 24 giờ trước khi đem đi gieo.
- Bón phân cân đối N-P-K, không bón thừa phân đạm: 80-100kg N/ha là đủ. Nên bón phân đạm theo theo nhu cầu cây lúa.
- Vệ sinh đồng ruộng bằng cách thu gom, tiêu diệt lúa chét, cỏ dại mọc ven bờ là nơi lưu giữ và lây lan mầm bệnh sau này.
- Giữ mực nước đầy đủ thường xuyên trên mặt ruộng tùy theo nhu cầu nước theo từng giai đọan của cây lúa, tránh để ruộng khô nước khi bệnh đạo ôn đang xãy ra.
- Cần thăm đồng thường xuyên, phát hiện kịp thời khi bệnh chớm xuất hiện.
- Biện pháp hóa học:
Có thể xử lý hạt bằng A xit Oxalic để tạo ra khả năng kích kháng cho lúa. Hoặc áp dụng chất kích kháng SAR3-ĐHCT do Bộ Môn BVTV, Trường Đại học Cần Thơ nghiên cứu thử nghiệm khá hiệu quả với liều phun 10cc chế phẩm/ bình phun 8 lít nước vào 3-4 tuần đầu sau khi gieo.
Nếu phải dùng thuốc BVTV thì có thể sử dụng một số nhóm thuốc, loại thuốc thương phẩm đặc hiệu phòng, trừ bệnh đạo ôn hại lúa có tác dụng cao hiện nay như sau:
Nhóm thuốc phòng bệnh là chính, trị được bệnh mới phát sinh (cấp 1 - 2) gồm các loại: Beam 20WP; Trizole 20WP; Blascide 20WP... tác dụng nội hấp phòng bệnh rất tốt, hiệu lực dài 10 - 15 ngày sau phun thuốc.
Nhóm thuốc trị bệnh là chính, phòng bệnh kém: Kitazin 40EC; Kitazin-P 30EC; IBP 50EC...Newhinosan 30EC; EDDP 50EC; Kasumin 2%; Kasurabcide 3%; Kasai 2%; Kasuran 3%... chủ yếu là trị đạo ôn khi bệnh xuất hiện. Hiệu lực trừ bệnh ngắn 5 - 7 ngày sau khi phun nếu không gặp mưa to.
Nhóm thuốc vừa phòng, vừa trị tốt bệnh đạo ôn: Fuji-one 40EC; Fujiolan 50EC... hoặc các loại thuốc hỗn hợp 2 hoặc 3 nhóm trên có tên thương phẩm: Bump 650WP; Kabim 30EC; FILIA-525EC... tác dụng nội hấp, tiếp xúc vừa phòng, vừa trị rất tốt bệnh đạo ôn hại lúa, hiệu lực kéo dài 10 - 20 ngày sau khi phun thuốc.
Phòng bệnh: Khi thấy thời tiết mát, mưa nhiều, ruộng lúa biểu hiện thừa đạm, lá xanh thẫm, giống lúa nhiễm bệnh đạo ôn nên phun phòng bằng một trong các loại thuốc sau: Beam 20WP; Trizole 20WP; Fuji-one 40EC; Bump 650WP; FILIA-525EC; Kabim 30EC...
Trừ bệnh: vết bệnh điển hình, bệnh C3 trở lên phun phòng trừ bằng các loại thuốc Fujione 40EC; Bump 650WP; FILIA-525EC; Kabim 30EC... Trong thực tế bà con nông dân phát hiện bệnh đều đã muộn, đa số cấp bệnh ở C3 trở lên nên phun các loại thuốc này sẽ cho hiệu quả tốt hơn.
Liều lượng, nồng độ: Nếu phun thuốc lần đầu, phun phòng khi bệnh chưa xuất hiện hoặc bệnh nhẹ (cấp bệnh C1-C2) phun theo hướng dẫn trên bao bì của nhà sản xuất. Khi bệnh nặng, phun thuốc nhiều lần cần tăng nồng độ 1,5 lần hoặc thay thuốc khác tránh hiện tượng quen thuốc của nấm bệnh. Phun 1 - 2 lần, mỗi lần cách nhau 7 - 10 ngày tùy mức độ nặng của bệnh.
TS. Hà Văn Nhân và KS. Vũ Văn Tân
