Xây dựng mô hình sản xuất thử giống dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng trên địa bàn tỉnh Hải Dương

Giống dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng do Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm chọn tạo bằng phương pháp chọn lọc nhóm dòng hệ (Group – faliar Selection), từ nguồn giống dưa chuột nhập nội hợp tác với Viện Di truyền Nông nghiệp. Giống có khả năng sinh trưởng phát triển tốt, chịu nhiệt. Giống có thời gian sinh trưởng 70 - 90 ngày; khả năng chống chịu sâu bệnh và khả năng thích ứng khá với điều kiện bất thuận ở các tỉnh đồng bằng Sông Hồng, đặc biệt giống chịu nhiệt tốt, thời vụ gieo hạt vụ hè từ 20/3 - 20/4, vụ hè thu từ 15/8 - 20/9, năng suất cao 30 - 35 tấn/ha/vụ, chất lượng tốt, dạng hình đẹp, quả thon dài 15 - 18 cm, vỏ xanh sáng, cùi dày, ít hạt ăn rất ngon, không đắng, vỏ quả có u mờ; thị trường rất ưa chuộng, cho hiệu quả kinh tế cao.

Giống đã được trồng thử nghiệm ở một số tỉnh như Hải Dương, Hà Nội,... cho kết quả năng suất đạt 27 - 35 tấn/ha, chất lượng quả ngon, phù hợp thị hiếu người tiêu dùng. Ở Hải Dương giống dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng đã được trồng thử nghiệm ở một số xã thuộc các huyện như: Gia Lộc, Tứ kỳ, Kinh Môn, Thanh Miện... trong cơ cấu vụ xuân hè muộn (gieo hạt từ ngày 1/3 đến ngày 1/4), vụ hè sớm (gieo hạt từ ngày 1/4 đến ngày 1/5) và vụ thu (gieo hạt từ ngày 1/8 đến ngày 5/9) đã cho kết quả rất tốt, năng suất đạt 27-34 tấn quả/ha với giá bán trung bình trung bình từ 6.000 - 7.000 đồng/kg cho thu nhập 120  - 160 triệu đồng/ha/vụ, lãi thuần 80 - 120 triệu đồng/ha).

Trong hai năm 2016 - 2017 được sự cho phép của UBND tỉnh Hải Dương, Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm đã triển khai thực hiện đề tài: Xây dựng mô hình sản xuất thử giống dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng trên địa bàn tỉnh Hải Dương do Tiến sỹ Đào Xuân Thảng làm chủ nhiệm đề tài. Mô hình được thực hiện với quy mô 10 ha tại các địa điểm là xã Thống Kênh và xã Hoàng Diệu (huyện Gia Lộc), xã Tân Trào (huyện Thanh Miện) và xã Tiền Tiến (huyện Thanh Hà).Qua đó nhằm xây dựng quy trình trồng,quy trình nhân giống, mô hình sản xuất thửgiống dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóngphù hợp điều kiện tại Hải Dương, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế/đơn vị diện tích.

Để các hộ dân tham gia đề tài thực hiện đúng quy trình kỹ thuật mang lại hiệu quả kinh tế cao, Ban chủ nhiệm đề tài đã tổ chức được 5lớp tập huấn kỹ thuật trồng, chăm sóc và sản xuất giống dưa chuột Hạ xanh số 1 cho trên 500 lượt hộ tham gia tại xã Hoàng Diệu (Gia Lộc), xã Tân Trào (Thanh Miện), Tiền Tiến (Thanh Hà).Các học viên được cấp phát tài liệu về quy trình trồng, chăm sóc và sản xuất giống dưa chuột  Hạ xanh số 1 an toàn được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành.Các học viên được nghe cán bộ, chuyên gia ngành rau quả của Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm giới thiệu lý thuyết và hướng dẫn thực hành ngoài đồng ruộng.Qua lớp tập huấn các hộ tham gia mô hình đã nắm được cơ bản các biện pháp kỹ thuật về trồng, chăm sóc và sản xuất giống dưa chuột Hạ xanh số 1.

Thời vụ gieo ngày 15/4, cây phát triển tốt, cây cao 150-160 cm, có 14 -17lá, mỗi cây có 5-6 hoa cái, 29ngày sau trồng đượcthu lứa quả đầu. Ngày 23-25/5 gặp mưa lớn, ngập cục bộ sau đó nắng to nên cây dưa thí nghiệm bị héo, thí nghiệm thu được 2 - 3 đợt quả đầu 12,43 tấn/ha và sau 4 ngày bị chết hoàn toàn diện tích cây thí nghiệm. Đánh giá chung cho thấy giốngdưa Hạ xanh số 1 chịu nóng có hình dạng quả đẹp thon dài dao động 15-18 cm, vỏ xanh có u vấu mờ, cùi dày, ít hạt ăn rất ngon, có hương thơm đặc trưng, không bị đắng rất hấp dẫn người tiêu dùng. Khả năng cho năng suất cao trong thời vụ này khá cao. Thời vụ gieo ngày 15/5, trồng ngày 21/5 cũng bị ảnh hưởng của mưa lớntừngày 23-25/5và nắng to nên sau 4 ngày cây đang ra được 2 lá thật cũng bị héo và chết. Thời vụ 15/7 khi cây lên được 8-9 lá, cao 60-80cm cũng bị ảnh hưởng của bão số 1  từ ngày 28/7 và hoàn lưu bão số 2 kèm theo nắng nóng kéo dài, cây không bị chết nhưng sinh trưởng kém, hoa cái và số quả trên cây thấp chỉ đạt 10 -12 hoa cái/cây và 7-8 quả/cây, năng suất quả chỉ đạt 22,79 tấn/ha. Cây cho năng suất thấp hơn rất nhiều so với tiềm năng năng suất của giống.

Thời vụ 15/8:cây vừa trồng xong bị ảnh hưởng của mưa lớn diện rộng cuối tháng 8 làm hỏng 60% diện tích thí nghiệm, diện tích còn lại cây sinh trưởng chậm. Theo dõi cho thấy năng suất quả đạt được 27,67 tấn/ha.

Thời vụ 1/9:cây sinh trưởng phát triển rất tốt,  có thời gian sinh trưởng 70-80 ngày, cho thu quả sau trồng 30-35 ngày, thời gian thu quả từ 35-40 ngày; Hình dạng quả đẹp thon dài dao động 14-17 cm, vỏ xanh có u vấu mờ, cùi dày, ít hạt ăn rất ngon, có hương thơm đặc trưng, đặc biệt quả ăn không bị đắng rất hấp dẫn người tiêu dùng. Năng suất khá cao 35,08 tấn/ha, chất lượng quả tốt, khả năng chống chịu sâu bệnh khá, thích hợp điều kiện sinh thái của tỉnh Hải Dương.

Năm 2017 thời tiết lại đặc biệt biến đổi khác thường các loại dưa lê, dưa hấu chết hàng loạt với diện tích rộng. Tuy nhiên cây dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng được bố trí thời vụ thích hợp vẫn sinh trưởng phát triển tốt. Thời vụ ngày 20/3 và ngày 1/9 cho năng suất cao nhất đạt 35,21 - 36,52 tấn/ha. Các thời vụ ngày 5/4 và ngày 15/8 tuy năng suất không cao bằng hai thời vụ trên nhưng lúc này các loại dưa chuột khác ít nên dễ tiêu thụ, giá bán lại cao hơn và đạt hiệu quả kinh tế cao nên vẫn có thể khuyến cáo vào sản xuất thương phẩm. Đối với dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng trồng với mật độ 42.000 cây/ha (hàng cách hàng 80 cm cây cách cây 30 cm luống rộng 1,6 m) ở các thời vụ đều cho năng suất cao nhất đạt 33,67 - 35,32 tấn/ha, chất lượng tốt. Dưa Chuột Hạ xanh số 1 trồng trong năm 2016 và 2017 xuất hiện một số sâu bệnh: Bọ phấn trắng, bọ trĩ, sâu xanh, bệnh sương mai, phấn trắng, héo xanh.., chủ yếu ở các công thức mật độ dày.

Gieo hạt thời vụ 20/3, trồng với mật độ 42.000 cây/ha (hàng cách hàng 80 cm cây cách cây 30 cm luống rộng 1,6 m) ở mức phân bón 180N + 120 P₂0₅ + 150 K₂0  + 1 tấn phân hữu cơ vi sinh cho năng suất cao nhất: năm 2017 đạt 35,23 tấn/ha, chất lượng tốt. Gieo hạt thời vụ  ngày 1/9, trồng với mật độ 42.000 cây/ha (hàng cách hàng 80 cm cây cách cây 30 cm luống rộng 1,6 m) với nền phân bón 1 tấn phân hữu cơ vi sinh + 180N + 120P₂0₅ + 150K₂0 cho năng suất cao nhất trong cả 2 năm 2016 và 2017 (đạt 34,78 tấn/ha và 34,75 tấn/ha), hiệu quả cao, chất lượng tốt.

Giống dưa chuột Hạ xanh số 1trồngnăm 2016 và 2017chủ yếu bị nhiễm một số loại sâu như: sâu xanh, bọ trĩvà một số loại bệnh hại chủ yếu là sương mai, bệnh phấn trắngvà héo xanh vi khuẩn, mức độ nhiễm sâu bệnh khi bón các mức đạm khác nhau là khác nhau, bị nhiễm các loại sâu bệnh ở mức độ nhẹ và trung bình.

Năm 2016 do sự biến đổi của thời tiết nên thời vụ gieo ngày 15/4 và 15/5 không thu được năng suất quả giống.Thời vụ 15/7 khi cây lên được 8-9 lá, cao 60-75cm cũng bị ảnh hưởng của bão số 1 (ngày 28/7) và hoàn lưu bão số 2 kèm theo nắng nóng kéo dài, cây không bị chết nhưng sinh trưởng kém, số quả trên cây thấp 1-2 quả/cây, số hạt/quả thấp, hạt lép nhiều, năng suất hạt chỉ đạt 22,87 kg/ha. Thời vụ 15/8 cây vừa trồng xong bị ảnh hưởng của mưa lớn diện rộng cuối tháng 8 làm hỏng 60% diện tích thí nghiệm, diện tích còn lại cây sinh trưởng chậm. Tuy nhiên khi gặp điều kiện thuận lợi cây tiếp tục sinh trưởng và cho năng suất 43,33kg/ha. Giống dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng có thời gian sinh trưởng 95-115 ngày quả chín, có số quả cao từ 2đến 3 quả/cây, nhiều hạt chắc. Là giống cho năng suất hạt đạt52,25 kg/ha, chất lượng hạt tốt.

Trong điều kiện năm 2017, trồng ở thời vụ từ ngày 20/3 đến ngày 5/4 thích hợp cho nhân giống dưa chuột Hạ xanh số 1, năng suất đạt 47,28 - 54,35 kg/ha. Thời vụ ngày 15/8 đến ngày 1/9 do độ ẩm không khí thấp, nhiệt độ thấp... bất lợi cho quá trình thụ phấn thụ tinh hình thành hạt của cây dưa chuột nên tỷ lệ hạt chắc thường thấp hơn nên năng suất chỉ đạt 42,83 - 50,57 kg/hat. Đối với nhân giống dưa chuột Hạ xanh số 1 trồng với mật độ 42.000 cây/ha (hàng cách hàng 80 cm cây cách cây 30 cm luống rộng 1,6 m) ở mức phân bón 1 tấn phân hữu cơ vi sinh + (180 N + 120 P₂0₅ + 150 K₂0)  cho năng suất cao nhất đạt 50,64-53,12 kg/ha, chất lượng hạt tốt trong cả 2 năm 2016 và 2017.Đối với dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng trồng  ở mức phân bón 180N + 120 P₂0₅+150 K₂0+1 tấn phân hữu cơ vi sinh cho năng suất hạt cao nhất đạt 52,72kg/ha, hạt chắc mẩy, chất lượng hạt tốt.

Giốngdưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng sinh trưởng phát triển tốt trong điều kiện gieo hạt vàotừ ngày20/3và 1/9, nền phân bón 1 tấn phân hữu cơ vi sinhsông Gianh +180 N + 120 P₂0₅ + 150 K₂0, mật độ trồng 4,2 vạn cây/ha cho năng suất hạt giống cao nhất, chất lượng tốt, hạt chắc mẩy. Giống dưa chuột chịu nóng Hạ xanh số 1 gieo hạt 20/3-5/4 có thời gian sinh trưởng 72 - 80 ngày, cho thu hoạch quả sau trồng từ 30 - 35 ngày; gieo hạt 1/7-15/7 có thời gian sinh trưởng ngắn 65 - 70 ngày, cho thu quả sau trồng 28-30 ngày và thời gian thu quả kéo dài 28-32 ngày. Nhưng giống dưa chuột chịu nóng Hạ xanh số 1 gieo hạt 1/9-15/9 thì thời gian sinh trưởng kéo dài hơn hẳn, giao động từ 70 - 85 ngày, cho thu quả sau trồng từ 28-32 ngày và thời gian thu quả kéo dài 35 - 42 ngày.  Giống dưa chuột chịu  nóng Hạ xanh số 1 trồng ở thời vụ nhiệt độ cao có vỏ màu xanh sáng, 2 thời vụ còn lại thì đều nhận thấy hình dạng quả đẹp thon dài dao động 15 - 20 cm, vỏ xanh đậm có u vấu mờ, cùi dày, ít hạt ăn rất ngon, quả ăn không bị đắng, có hương thơm đặc trưng rất hấp dẫn người tiêu dùng.

Tại các điểm mô hình bệnh phấn trắng, sương mai xuất hiện nhẹ, bệnh héo xanh có xuất hiện nhưng không đáng kể chiếm 2,5-4,7%. Dưa chuột Nông Hữu và Hoa Sen theo dõi cùng thời vụ thì nhận thấy giống bị nhiễm bệnh ở mức trung bình nhưng nhiều hơn dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng, cụ thể là nhiễm phấn trắng. Bệnh héo xanh xuất hiện từ 5,5-20,4%. Vụ hè bệnh xuất hiện nặng hơn so với vụ xuân hè và hè thu.

Năm 2017 thời tiết biến đổi khắc nghiệt các loại dưa lê, dưa hấu chết hàng loạt với diện tích rộng. Mô hình trồng dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng năm 2017 cho năng suất khá cao. Trong năm 2017 trồng 6 ha dưa chuột Hạ xanh số 1 đã mang lại lợi nhuận gần 1 tỷ đồng, đã góp phần nâng cao thu nhập cho bà con nông dân của tỉnh. Với 10 ha mô hình sản xuất Dưa chuột Hạ xanh số 1 năm 2016 và 2017 đã tạo được trên 5.000 ngày công.

Trong hai năm 2016 và 2017 đề tài “Xây dựng mô hình sản xuất thử giống dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng trên địa bàn tỉnh Hải Dương” đã xây dựng được 01 quy trình kỹ thuật trồng cho giống dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng: Gieo hạt vào ngày 20/3 và ngày 1/9, mật độ trồng 4,2 vạn cây/ha, với lượng phân bón: 1 tấn phân hữu cơ vi sinh + 180 N + 120 P₂0₅ + 150 K₂0 cho năng suất cao nhất đạt 33,67 - 36,52 tấn/ha, chất lượng tốt;  Xây dựng quy trình kỹ thuật nhân giống dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng: gieo hạt vào ngày 20/3 và ngày 1/9, mật độ trồng 4,2 vạn cây/ha, với lượng phân bón: 1 tấn phân hữu cơ vi sinh + 180N + 120 P₂0₅ + 150 K₂0 cho năng suất hạt cao đạt 50,08 -54,35 kg/ha, chất lượng hạt tốt; Xây dựng mô hình thử nghiệm giống dưa chuột Hạ xanh số1 chịu nóng tại 4 điểm mô hình: xã Thống Kênh, Hoàng Diệu (Gia Lộc), Tân Trào (Thanh Miện), Tiền Tiến (Thanh Hà) với diện tích 10 ha. Giống dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng đạt năng suất khá cao (trung bình đạt 29,94 - 33,44 tấn/ha), chất lượng tốt, cho hiệu quả kinh tế khá. Mô hình dưa chuột Hạ xanh số 1 cho tổng thu nhập từ 190 - 230 triệu đồng/ha, trừ chi phí đầu tư ban đầu cho mỗi ha thì mô hình sản xuất dưa chuột Hạ xanh số 1 chịu nóng có lãi thuần đạt từ 120 - 160 triệu đồng/ha; gấp 1,47 - 1,65 lần so với mô hình giống dưa chuột đang trồng phổ biến tại địa phương ở cùng thời điểm. Nhìn chung được bà con nông dân hoan nghênh tiếp nhận và đề nghị mở rộng.

Qua đó góp phần thay đổi tập quán canh tác kiểu truyền thống sang áp dụng khoa học công nghệ tiên tiến đạt hiệu quả kinh tế cao, chất lượng tốt vệ sinh an toàn thực phẩm. Đặc biệt một số địa phương tham gia mô hình đã làm quen và thích nghi cũng như thấy được tiềm năng sản xuất hàng hóa cho cây dưa chuột Hạ xanh số 1 tại địa phương mình, có kế hoạch chỉ đạo mở rộng vào những vụ tới đạt hiệu quả kinh tế cao hơn nữa.

Hải Ninh