Hiện nay, các quốc gia trồng lúa trên thế giới có xu hướng phòng trừ sâu bệnh trên đồng ruộng bằng biện pháp phòng trừ tổng hợp (IPM). Biện pháp này đem lại nhiều lợi ích cho người nông dân như giảm tiền mua thuốc trừ sâu, chi phí công lao động cho việc phun thuốc, tránh được ô nhiễm môi trường. Trong các yếu tố giúp cho IPM được thành công thì thiên địch đóng vai trò rất quan trọng.
Thiên địch xuất hiện ở hầu hết các môi trường trồng lúa. Một số thiên địch như một vài loại nhện, bọ rùa, bọ cánh cứng tìm các cây có mồi như bọ rầy xanh hút lá, bọ rầy hút thân cây, bướm và sâu non của sâu đục thân và sâu xanh. Nhện thích mồi di động nhưng một số lại thích ăn trứng sâu. Nhiều loại nhện săn mồi ban đêm, một số khác lại kéo mạng và ăn tất cả những thứ gì mắc vào mạng nhện dù ngày hay đêm. Nhiều loại bọ cánh cứng, một số loài châu chấu ăn thịt và thích ăn trứng sâu. Một con nhện Lycosa trưởng thành, có thể ăn 5-15 rầy nâu trưởng thành mỗi ngày, còn các loài thiên địch khác như bọ niễng sống trên mặt nước của ruộng lúa. Khi các loại sâu hại như bọ rầy, sâu non của sâu đục thân, sâu cuốn lá bò từ lá này sang lá khác bị rơi xuống mặt nước và sẽ bị bọ niễng và các loài thiên địch khác tấn công ngay. Nếu không có các loài côn trùng có ích, thì sâu bọ có thể phát triển nhanh đến mức ăn trụi lá. Rất nhiều loại thiên địch xuất hiện trên ruộng lúa, nhưng chúng tôi chỉ xin giới thiệu một số loại quan trọng sau:
Bọ rùa đỏ: tên khoa học Micraspis sp. Là một loài bọ rùa điển hình, hình ô van, màu đỏ chói đậm hoặc nhạt. Bọ rùa hoạt động vào ban ngày trên ngọn cây lúa ở môi trường đất cạn cũng như đất ẩm ướt. Cả trưởng thành và sâu non đều ăn mồi bọ rầy cũng như sâu non và trứng.
Bọ cánh cứng ba khoang: tên khoa học Coleoptera, là loài côn trùng có thân cứng hoạt động mạnh. Cả sâu non có màu đen bóng và trưởng thành màu đỏ đều tích cực tìm sâu cuốn lá hại lúa. Ta có thể tìm thấy bọ cánh cứng ba khoang trong ổ lá do sâu cuốn lá cuốn. Sâu non của thiên địch hóa nhộng dưới đất ở vùng trồng lúa cạn hoặc trong các bờ ruộng trồng lúa nước. Mỗi con thiên địch phàm ăn ăn 3-5 con sâu non mỗi ngày. Con trưởng thành cũng tìm bọ rầy và ve để làm mồi.
Bọ xít nước ăn thịt: tên khoa học Veliidae. Đó là loài bọ xít nhỏ, có vạch trên lưng, có nhiều trên ruộng nước, con trưởng thành và bọ xít non sống trên mặt nước, con trưởng thành vai rộng có thể có cánh hoặc không. Loại không có cánh không có vạch đen và vạch trắng ở cổ và cánh trước. Vicrovelia có thân hình nhỏ và bàn chân trước chỉ có một đốt, do đó có thể phân biệt được với các loài bọ xít khác. Mỗi con cái đẻ 20-30 trứng vào thân cây lúa phía bên trên mặt nước. Thời gian sống của bọ xít nước là 1-2 tháng, dạng có cánh sẽ tản đi nơi khác khi ruộng lúa khô nước.
Những con trưởng thành tụ tập ăn bọ rầy non khi chúng rơi xuống nước. Bọ xít non cũng ăn bọ rầy non giống như các loài sâu bọ khác có thân mềm. Vicrovelia sẽ là một thiên địch có kết quả hơn khi chúng tấn công thành những nhóm và bọ rầy non là mồi dễ bị khuất phục hơn những con mồi khác to hơn. Mỗi con Vicrovelia có thể ăn 4-7 con bọ rầy mỗi ngày.
Bọ xít mù xanh: tên khoa học Cytorbinus. là loài thuộc nhóm ăn thực vật, thứ yếu mới là thiên địch, thích ăn trứng và sâu non của các loài rầy. Con trưởng thành màu xanh và đen, sâu non có thể xuất hiện nhiều trên ruộng có bọ rầy phá hại, cả trên ruộng nước lẫn ruộng khô. Cytorbinus đẻ trứng vào mô thực vật, sau 2-3 tuần sẽ trưởng thành có thể sinh sản 10-20 con non. Chúng tìm trứng rầy ở bẹ lá và thân, dùng vòi nhọn hút khô trứng. Mỗi thiên địch một ngày ăn hết 7-10 trứng hoặc 1-5 bọ rầy.
Con đuôi kìm: Tên khoa học Eborellia. Đặc điểm của loài bọ đuôi kìm là có một đôi càng sau hình cái kẹp, dùng đẻ tự vệ nhiều hơn là bắt mồi. Eborellia màu đen bóng, giữa các đốt bụng có khoang trắng và có điểm trắng đầu đỉnh râu. Chúng thường sống ở ruộng khô và làm tổ dưới đất ở gốc cây lúa. Cách tìm chúng tốt nhất là đào đất lên. Con cái chăm sóc số trứng chúng đẻ. Mỗi con đẻ 200-350 trứng. Con trưởng thành sống 3-5 tháng và hoạt động chủ yếu vào ban đêm. Loài bọ này chui vào các rãnh sâu đục thân đã đục để tìm sâu non. Đôi khi, chúng trèo lên lá để tìm mồi sâu cuốn lá. Mỗi ngày chúng có thể ăn 20-30 con mồi.
Nhện ăn thịt Lycosa: tên khoa học Lycosa pseudoannulata, có vạch hình nĩa trên lưng và bụng có những điểm trắng. Loại nhện này rất nhanh và đến định cư nhanh chóng trên ruộng lúa nước hoặc lúa cạn vừa mới chuẩn bị xong. Chúng tập trung sớm trên ruộng lúa và bắt mồi sâu hại trước khi chúng ở mức gây tác hại cho cây trồng. Con cái sống 3-4 tháng và đẻ 200-400 trứng, có thể nở ra 60-80 con đực.
Việc nuôi thiên địch hàng loạt để thả ra ruộng lúa là một việc làm hết sức khó khăn và tốn kém. Trên mỗi mảnh ruộng của nông dân đã có sẵn nhiều loại thiên địch. Các thiên địch cần được bảo vệ bằng cách sử dụng dè dặt thuốc trừ sâu phổ rộng giết được nhiều loài sâu một cách đúng mức hoặc bằng cách dùng thuốc trừ sâu chỉ độc với sâu hại mà ít độc với các loài thiên địch, áp dụng triệt để IPM trên cây trồng, sử dụng thuốc BVTV theo nguyên tắc 4 đúng.
Bọ rùa đỏ: tên khoa học Micraspis sp. Là một loài bọ rùa điển hình, hình ô van, màu đỏ chói đậm hoặc nhạt. Bọ rùa hoạt động vào ban ngày trên ngọn cây lúa ở môi trường đất cạn cũng như đất ẩm ướt. Cả trưởng thành và sâu non đều ăn mồi bọ rầy cũng như sâu non và trứng.
Bọ cánh cứng ba khoang: tên khoa học Coleoptera, là loài côn trùng có thân cứng hoạt động mạnh. Cả sâu non có màu đen bóng và trưởng thành màu đỏ đều tích cực tìm sâu cuốn lá hại lúa. Ta có thể tìm thấy bọ cánh cứng ba khoang trong ổ lá do sâu cuốn lá cuốn. Sâu non của thiên địch hóa nhộng dưới đất ở vùng trồng lúa cạn hoặc trong các bờ ruộng trồng lúa nước. Mỗi con thiên địch phàm ăn ăn 3-5 con sâu non mỗi ngày. Con trưởng thành cũng tìm bọ rầy và ve để làm mồi.
Bọ xít nước ăn thịt: tên khoa học Veliidae. Đó là loài bọ xít nhỏ, có vạch trên lưng, có nhiều trên ruộng nước, con trưởng thành và bọ xít non sống trên mặt nước, con trưởng thành vai rộng có thể có cánh hoặc không. Loại không có cánh không có vạch đen và vạch trắng ở cổ và cánh trước. Vicrovelia có thân hình nhỏ và bàn chân trước chỉ có một đốt, do đó có thể phân biệt được với các loài bọ xít khác. Mỗi con cái đẻ 20-30 trứng vào thân cây lúa phía bên trên mặt nước. Thời gian sống của bọ xít nước là 1-2 tháng, dạng có cánh sẽ tản đi nơi khác khi ruộng lúa khô nước.
Những con trưởng thành tụ tập ăn bọ rầy non khi chúng rơi xuống nước. Bọ xít non cũng ăn bọ rầy non giống như các loài sâu bọ khác có thân mềm. Vicrovelia sẽ là một thiên địch có kết quả hơn khi chúng tấn công thành những nhóm và bọ rầy non là mồi dễ bị khuất phục hơn những con mồi khác to hơn. Mỗi con Vicrovelia có thể ăn 4-7 con bọ rầy mỗi ngày.
Bọ xít mù xanh: tên khoa học Cytorbinus. là loài thuộc nhóm ăn thực vật, thứ yếu mới là thiên địch, thích ăn trứng và sâu non của các loài rầy. Con trưởng thành màu xanh và đen, sâu non có thể xuất hiện nhiều trên ruộng có bọ rầy phá hại, cả trên ruộng nước lẫn ruộng khô. Cytorbinus đẻ trứng vào mô thực vật, sau 2-3 tuần sẽ trưởng thành có thể sinh sản 10-20 con non. Chúng tìm trứng rầy ở bẹ lá và thân, dùng vòi nhọn hút khô trứng. Mỗi thiên địch một ngày ăn hết 7-10 trứng hoặc 1-5 bọ rầy.
Con đuôi kìm: Tên khoa học Eborellia. Đặc điểm của loài bọ đuôi kìm là có một đôi càng sau hình cái kẹp, dùng đẻ tự vệ nhiều hơn là bắt mồi. Eborellia màu đen bóng, giữa các đốt bụng có khoang trắng và có điểm trắng đầu đỉnh râu. Chúng thường sống ở ruộng khô và làm tổ dưới đất ở gốc cây lúa. Cách tìm chúng tốt nhất là đào đất lên. Con cái chăm sóc số trứng chúng đẻ. Mỗi con đẻ 200-350 trứng. Con trưởng thành sống 3-5 tháng và hoạt động chủ yếu vào ban đêm. Loài bọ này chui vào các rãnh sâu đục thân đã đục để tìm sâu non. Đôi khi, chúng trèo lên lá để tìm mồi sâu cuốn lá. Mỗi ngày chúng có thể ăn 20-30 con mồi.
Nhện ăn thịt Lycosa: tên khoa học Lycosa pseudoannulata, có vạch hình nĩa trên lưng và bụng có những điểm trắng. Loại nhện này rất nhanh và đến định cư nhanh chóng trên ruộng lúa nước hoặc lúa cạn vừa mới chuẩn bị xong. Chúng tập trung sớm trên ruộng lúa và bắt mồi sâu hại trước khi chúng ở mức gây tác hại cho cây trồng. Con cái sống 3-4 tháng và đẻ 200-400 trứng, có thể nở ra 60-80 con đực.
Việc nuôi thiên địch hàng loạt để thả ra ruộng lúa là một việc làm hết sức khó khăn và tốn kém. Trên mỗi mảnh ruộng của nông dân đã có sẵn nhiều loại thiên địch. Các thiên địch cần được bảo vệ bằng cách sử dụng dè dặt thuốc trừ sâu phổ rộng giết được nhiều loài sâu một cách đúng mức hoặc bằng cách dùng thuốc trừ sâu chỉ độc với sâu hại mà ít độc với các loài thiên địch, áp dụng triệt để IPM trên cây trồng, sử dụng thuốc BVTV theo nguyên tắc 4 đúng.
VVT sưu tầm
